آیا تومورهای سرطانی در سونوگرافی مشخص هستند؟

بله سونوگرافی می تواند در شناسایی توده ها و تومورها نقش داشته باشد اما توانایی آن در تشخیص قطعی سرطانی بودن یا نبودن تومور (خوش خیم یا بدخیم) به تنهایی محدود است و اغلب به عنوان بخشی از یک فرآیند تشخیصی چندمرحله ای به کار می رود. سونوگرافی با استفاده از امواج صوتی تصاویری از ساختارهای داخلی بدن ایجاد می کند و می تواند وجود توده اندازه شکل و برخی ویژگی های دیگر آن را نشان دهد که به پزشک در ارزیابی اولیه کمک می کند. با این حال تشخیص نهایی ماهیت سرطانی یک توده معمولاً نیازمند روش های تکمیلی به خصوص بیوپسی (نمونه برداری از بافت) است.

دریافت آنی نوبت سونوگرافی در تهران زیر نظر متخصص از وب سایت رسمی کلینیک تهران 101 مدیک همین حالا: https://www.tehran101medic.ir

سونوگرافی چیست و چگونه کار می کند؟

سونوگرافی یا اولتراسوند یک روش تصویربرداری پزشکی غیرتهاجمی است که از امواج صوتی با فرکانس بالا (فراتر از محدوده شنوایی انسان) برای ایجاد تصاویر زنده از اندام ها بافت ها و جریان خون در داخل بدن استفاده می کند. این روش بر این اصل استوار است که امواج صوتی ارسال شده به داخل بدن با برخورد به مرز بین بافت های مختلف (مانند مایع و بافت نرم یا بافت نرم و استخوان) بازتابیده می شوند.

دستگاه سونوگرافی شامل یک مبدل یا پروب (Transducer) است که هم امواج صوتی را ارسال می کند و هم امواج بازتابیده (اکوها) را دریافت می کند. این پروب روی پوست ناحیه مورد نظر قرار می گیرد (معمولاً با استفاده از یک ژل مخصوص برای بهبود تماس و انتقال امواج). امواج صوتی پس از ارسال به بدن با سرعت های متفاوتی از بافت های مختلف عبور کرده و بازتاب می یابند. اکوهای بازگشتی توسط پروب دریافت شده و به سیگنال های الکتریکی تبدیل می شوند. سپس یک کامپیوتر قدرتمند این سیگنال ها را پردازش کرده و آن ها را به صورت تصاویر متحرک یا ثابت بر روی مانیتور نمایش می دهد.

سونوگرافی به دلیل ایمنی بالا (عدم استفاده از اشعه یونیزان مانند اشعه ایکس) هزینه نسبتاً پایین قابلیت حمل و دسترسی آسان و توانایی ارائه تصاویر در زمان واقعی (Real-time) به یکی از پرکاربردترین ابزارهای تشخیصی در پزشکی تبدیل شده است.

ویژگی های تومورها در تصویربرداری سونوگرافی

سونوگرافی می تواند ویژگی های مختلفی از یک توده یا تومور را به تصویر بکشد که به پزشک در ارزیابی اولیه و تصمیم گیری برای اقدامات بعدی کمک می کند. با این حال هیچ کدام از این ویژگی ها به تنهایی نمی تواند به طور قطعی بدخیم یا خوش خیم بودن توده را مشخص کند بلکه مجموعه ای از این یافته ها در کنار سایر اطلاعات بالینی و تصویربرداری مدنظر قرار می گیرد. مهم ترین ویژگی هایی که در سونوگرافی بررسی می شوند عبارتند از :

1. اکوژنیسیته (Echogenicity) : این ویژگی به میزان بازتاب امواج صوتی از بافت اشاره دارد و در تصویر به صورت روشنایی یا تیرگی نمایش داده می شود.
• هایپراکوئیک (Hyperechoic) : بافت هایی که امواج صوتی را بیشتر بازتاب می دهند و روشن تر از بافت اطراف به نظر می رسند.
• هایپواکوئیک (Hypoechoic) : بافت هایی که امواج صوتی را کمتر بازتاب می دهند و تیره تر از بافت اطراف دیده می شوند. بسیاری از تومورهای بدخیم هایپواکوئیک هستند اما این یک قانون کلی نیست.
• ایزواکوئیک (Isoechoic) : بافت هایی که اکوژنیسیته مشابه بافت اطراف دارند.
• آن اکوئیک (Anechoic) : ساختارهای پر از مایع (مانند کیست ها) که امواج صوتی را بازتاب نمی دهند و کاملاً سیاه به نظر می رسند.
2. شکل و حاشیه (Shape and Margins) :
• شکل : تومورهای خوش خیم اغلب شکل گرد یا بیضی منظم دارند در حالی که تومورهای بدخیم ممکن است شکل نامنظم یا لوبوله (چند قسمتی) داشته باشند.
• حاشیه : حاشیه های صاف و مشخص بیشتر در تومورهای خوش خیم دیده می شود. حاشیه های نامنظم زوایه دار محو (ill-defined) خاردار (spiculated) یا میکرولوبوله بیشتر شک به بدخیمی را افزایش می دهند.
3. محتوای داخلی (Internal Content) :
• هموژن (Homogeneous) : بافت داخلی یکنواخت.
• هتروژن (Heterogeneous) : بافت داخلی غیریکنواخت که می تواند شامل نواحی جامد کیستیک (مایع) کلسیفیکاسیون (رسوب کلسیم) یا نکروز (بافت مرده) باشد. تومورهای بدخیم اغلب ساختار داخلی هتروژن دارند.
4. جهت گیری (Orientation) : در برخی اندام ها مانند پستان جهت گیری توده نسبت به سطح پوست می تواند اطلاعاتی بدهد. توده هایی که ارتفاعشان بیشتر از عرضشان است (Taller-than-wide) بیشتر مشکوک به بدخیمی هستند.
5. اثرات بر بافت های اطراف :
• کپسول : برخی تومورهای خوش خیم ممکن است دارای یک کپسول نازک و مشخص باشند.
• فشردگی بافت اطراف : تومورهای خوش خیم معمولاً بافت های اطراف را کنار می زنند در حالی که تومورهای بدخیم ممکن است به بافت های اطراف تهاجم (Invasion) کنند.
• سایه زنی خلفی (Posterior Acoustic Shadowing) : برخی توده های سفت یا کلسیفیه (که می توانند بدخیم یا خوش خیم باشند) امواج صوتی را به شدت جذب یا منعکس می کنند و باعث ایجاد سایه در پشت توده می شوند.
• تقویت خلفی (Posterior Acoustic Enhancement) : ساختارهای پر از مایع مانند کیست ها امواج صوتی را کمتر تضعیف می کنند و باعث می شوند ناحیه پشت آن ها روشن تر به نظر برسد.
6. واسکولاریته (Vascularity) با سونوگرافی داپلر : بررسی جریان خون درون توده با استفاده از سونوگرافی داپلر می تواند کمک کننده باشد. تومورهای بدخیم به دلیل رشد سریع اغلب رگ های خونی جدید و نامنظمی (نئوواسکولاریزاسیون) ایجاد می کنند که می تواند با داپلر شناسایی شود. افزایش جریان خون داخلی یکی از نشانه های مشکوک به بدخیمی است.
7. سفتی بافت با الاستوگرافی : الاستوگرافی یک تکنیک جدیدتر سونوگرافی است که سفتی یا الاستیسیته بافت را اندازه گیری می کند. تومورهای سرطانی اغلب سفت تر از بافت های طبیعی اطراف یا تومورهای خوش خیم هستند.

تأکید می شود که تفسیر این یافته ها نیازمند تخصص و تجربه رادیولوژیست است و تشخیص نهایی سرطان تنها با بررسی پاتولوژیک نمونه بافتی (بیوپسی) امکان پذیر است.

توانایی ها و محدودیت های سونوگرافی در تشخیص تومورها

سونوگرافی به عنوان یک ابزار تصویربرداری دارای توانایی ها و محدودیت های مشخصی در زمینه شناسایی و ارزیابی تومورها است.

توانایی ها و مزایا :

1. ایمنی بالا : عدم استفاده از اشعه یونیزان آن را برای استفاده در زنان باردار کودکان و بررسی های مکرر ایمن می سازد.
2. تصویربرداری در زمان واقعی (Real-time) : امکان مشاهده حرکت اندام ها و جریان خون (با داپلر) و هدایت دقیق سوزن برای بیوپسی یا تخلیه مایعات را فراهم می کند.
3. دسترسی آسان و هزینه نسبتاً پایین : در مقایسه با CT اسکن و MRI سونوگرافی به طور گسترده تری در دسترس بوده و هزینه کمتری دارد.
4. تمایز بین توده های کیستیک (مایع) و سالید (جامد) : سونوگرافی در تشخیص اینکه یک توده پر از مایع است (مانند کیست خوش خیم) یا جامد (که می تواند خوش خیم یا بدخیم باشد) بسیار مؤثر است.
5. بررسی عروق خونی (با داپلر) : سونوگرافی داپلر به ارزیابی الگو و میزان جریان خون در توده ها کمک می کند که می تواند در افتراق توده های خوش خیم و بدخیم نقش داشته باشد.
6. هدایت روش های تهاجمی : سونوگرافی به طور گسترده برای هدایت بیوپسی سوزنی (گرفتن نمونه بافت) آسپیراسیون (تخلیه مایع) و برخی روش های درمانی مانند ابلیشن (تخریب تومور با گرما یا سرما) استفاده می شود.
7. ارزیابی برخی اندام ها : سونوگرافی روش خط اول یا مکمل بسیار خوبی برای بررسی اندام هایی مانند کبد کیسه صفرا کلیه ها طحال پانکراس رحم تخمدان ها تیروئید پستان (به ویژه در بافت متراکم) و بیضه ها است.

محدودیت ها :

1. وابستگی به مهارت اپراتور : کیفیت تصاویر و دقت تفسیر به شدت به مهارت و تجربه فرد انجام دهنده (سونوگرافیست یا رادیولوژیست) بستگی دارد.
2. عدم توانایی در عبور از هوا و استخوان : امواج صوتی نمی توانند به خوبی از هوا (مانند ریه ها یا گاز روده) و استخوان عبور کنند لذا سونوگرافی برای بررسی این ساختارها یا اندام های پشت آن ها (مانند برخی قسمت های پانکراس یا مغز در بزرگسالان) مناسب نیست.
3. کاهش کیفیت در بیماران چاق : چربی زیاد زیر پوست می تواند امواج صوتی را تضعیف کرده و کیفیت تصاویر به خصوص از اندام های عمقی را کاهش دهد.
4. محدودیت در تعیین قطعی ماهیت تومور : اگرچه برخی ویژگی های سونوگرافیک شک به بدخیمی را قوی تر می کنند سونوگرافی به تنهایی نمی تواند به طور قطعی سرطانی بودن یک توده را تأیید یا رد کند. بسیاری از توده های خوش خیم و بدخیم ممکن است ظاهر مشابهی داشته باشند.
5. محدودیت در تشخیص تومورهای بسیار کوچک : سونوگرافی ممکن است در تشخیص تومورهای بسیار کوچک (به خصوص در مراحل اولیه) نسبت به CT یا MRI حساسیت کمتری داشته باشد اگرچه پیشرفت تکنولوژی (مانند پروب های با فرکانس بالا) این محدودیت را تا حدی کاهش داده است.
6. عدم کارایی در برخی سرطان ها : برای تشخیص یا مرحله بندی برخی سرطان ها مانند سرطان ریه یا استخوان روش های تصویربرداری دیگر مانند CT اسکن یا MRI ارجح هستند.

در نهایت سونوگرافی ابزار غربالگری تشخیصی و هدایتی بسیار ارزشمندی است اما نتایج آن باید همیشه در کنار یافته های بالینی سایر روش های تصویربرداری و در صورت لزوم نتایج بیوپسی تفسیر شود.

نقش سونوگرافی داپلر الاستوگرافی و سونوگرافی با کنتراست

علاوه بر سونوگرافی استاندارد (B-mode) تکنیک های پیشرفته تری وجود دارند که اطلاعات بیشتری در مورد توده ها ارائه می دهند و می توانند به تشخیص افتراقی بین ضایعات خوش خیم و بدخیم کمک کنند :

1. سونوگرافی داپلر (Doppler Ultrasound) :
• نقش : سونوگرافی داپلر برای ارزیابی جریان خون در عروق استفاده می شود. این تکنیک بر اساس “اثر داپلر” کار می کند که تغییر فرکانس امواج صوتی بازتابیده از اجسام متحرک (مانند گلبول های قرمز خون) را اندازه گیری می کند.
• کاربرد در تومورها : تومورهای بدخیم برای رشد سریع خود نیاز به خون رسانی زیادی دارند و اغلب رگ های خونی جدید و غیرطبیعی (نئوواسکولاریزاسیون) ایجاد می کنند. سونوگرافی داپلر می تواند حضور میزان و الگوی این عروق را در داخل و اطراف توده نشان دهد. افزایش قابل توجه جریان خون داخلی وجود شانت های شریانی-وریدی یا مقاومت عروقی پایین می تواند شک به بدخیمی را افزایش دهد. همچنین داپلر می تواند به تشخیص لخته خون در عروق مرتبط با تومور یا تمایز توده های عروقی از غیرعروقی کمک کند.
2. الاستوگرافی (Elastography) :
• نقش : الاستوگرافی یک روش نسبتاً جدید است که سفتی یا سختی (الاستیسیته) بافت ها را اندازه گیری و به تصویر می کشد. اساس این روش این است که بافت های مختلف در پاسخ به فشار یا لرزش تغییر شکل (کرنش) متفاوتی نشان می دهند.
• کاربرد در تومورها : بسیاری از تومورهای سرطانی (مانند سرطان پستان تیروئید و کبد) به دلیل افزایش تراکم سلولی و تغییرات در ماتریکس خارج سلولی سفت تر از بافت طبیعی اطراف یا تومورهای خوش خیم هستند. الاستوگرافی می تواند این تفاوت در سفتی را به صورت کیفی (نقشه رنگی) یا کمی (اندازه گیری سرعت موج برشی یا مدول یانگ) نشان دهد. یافته های الاستوگرافی می تواند به افزایش دقت سونوگرافی در افتراق توده های مشکوک کمک کرده و نیاز به بیوپسی را در برخی موارد کاهش دهد یا در انتخاب محل بیوپسی کمک کند. این روش به ویژه در ارزیابی ندول های تیروئید و توده های پستان کاربرد دارد.
3. سونوگرافی با ماده حاجب (Contrast-Enhanced Ultrasound – CEUS) :
• نقش : در این روش ماده حاجبی متشکل از میکروبابل های گاز (معمولاً با پوشش لیپیدی یا پروتئینی) به صورت وریدی تزریق می شود. این میکروبابل ها به اندازه گلبول های قرمز هستند و در عروق خونی باقی می مانند و بازتاب امواج صوتی را به شدت افزایش می دهند. سونوگرافی با استفاده از تکنیک های خاص سیگنال این میکروبابل ها را از سیگنال بافت زمینه جدا کرده و الگوی پر شدن عروق (واسکولاریزاسیون) را در زمان واقعی و با جزئیات بالا نشان می دهد.
• کاربرد در تومورها : CEUS می تواند اطلاعات دقیقی در مورد میکروواسکولاریزاسیون (عروق ریز) تومورها سرعت و الگوی پر شدن و تخلیه ماده حاجب ارائه دهد. الگوهای خاص پر شدن (مانند پر شدن سریع شریانی و تخلیه سریع در فاز وریدی) می تواند مشخصه تومورهای بدخیم خاص (مانند سرطان سلول کبدی – HCC) باشد و به افتراق آن ها از توده های خوش خیم یا متاستازها کمک کند. CEUS به ویژه در مشخصه یابی توده های کبدی و کلیوی که در سونوگرافی معمولی یا CT/MRI یافته های غیراختصاصی دارند بسیار مفید است. همچنین در ارزیابی پاسخ تومور به درمان کاربرد دارد.

این تکنیک های پیشرفته توانایی سونوگرافی را در ارزیابی تومورها افزایش داده اند اما همچنان به عنوان ابزارهای کمکی در کنار سونوگرافی پایه و سایر روش های تشخیصی استفاده می شوند و تفسیر آن ها نیازمند تخصص و تجربه است.

سونوگرافی در تشخیص سرطان های خاص

سونوگرافی نقش مهم و متفاوتی در تشخیص مرحله بندی و پیگیری انواع مختلف سرطان ایفا می کند. در برخی موارد روش تصویربرداری اولیه است و در برخی دیگر به عنوان روش مکمل یا هدایت کننده بیوپسی به کار می رود.

• سرطان پستان : سونوگرافی ابزار بسیار مهمی در ارزیابی توده های پستانی است به ویژه در زنان جوان یا زنانی که بافت پستان متراکم دارند (که در ماموگرافی ممکن است توده ها پنهان شوند). سونوگرافی به خوبی می تواند توده های کیستیک (معمولاً خوش خیم) را از توده های سالید (که نیاز به بررسی بیشتر دارند) افتراق دهد. همچنین برای ارزیابی یافته های مشکوک در ماموگرافی و هدایت بیوپسی سوزنی از توده ها یا غدد لنفاوی زیر بغل استفاده می شود. الاستوگرافی و داپلر نیز به افزایش دقت تشخیصی کمک می کنند. سونوگرافی معمولاً به عنوان ابزار غربالگری اولیه سرطان پستان به تنهایی توصیه نمی شود (به جز در موارد خاص) اما نقش مکمل مهمی در کنار ماموگرافی دارد.
• سرطان تیروئید : سونوگرافی روش تصویربرداری انتخابی برای ارزیابی ندول ها (گره ها)ی تیروئید است که بسیار شایع هستند. سونوگرافی می تواند اندازه تعداد و ویژگی های ندول ها (مانند اکوژنیسیته حاشیه وجود کلسیفیکاسیون شکل و واسکولاریته) را بررسی کند. ویژگی های خاصی در سونوگرافی (مانند هایپواکو بودن شدید حاشیه نامنظم وجود میکروکلسیفیکاسیون شکل بلندتر از پهن و گسترش به خارج از تیروئید) شک به بدخیمی را افزایش می دهند. الاستوگرافی نیز به ارزیابی سفتی ندول و تصمیم گیری برای بیوپسی کمک می کند. سونوگرافی همچنین برای هدایت دقیق بیوپسی آسپیراسیون با سوزن ظریف (FNA) که روش اصلی تشخیص سرطان تیروئید است ضروری است.
• سرطان کبد : سونوگرافی اغلب به عنوان روش غربالگری اولیه برای سرطان کبد (به ویژه کارسینوم هپاتوسلولار – HCC) در بیماران پرخطر (مانند مبتلایان به سیروز کبدی یا هپاتیت مزمن B و C) استفاده می شود. سونوگرافی می تواند توده های کانونی در کبد را شناسایی کند. سونوگرافی داپلر و به خصوص سونوگرافی با ماده حاجب (CEUS) نقش بسیار مهمی در مشخصه یابی این توده ها و افتراق HCC از سایر توده های خوش خیم و بدخیم (متاستازها) دارند. سونوگرافی همچنین برای هدایت بیوپسی یا روش های درمانی موضعی مانند ابلیشن به کار می رود.
• سرطان های زنان (تخمدان و رحم) : سونوگرافی (به خصوص سونوگرافی ترانس واژینال که تصاویر دقیق تری ارائه می دهد) نقش کلیدی در ارزیابی توده های تخمدانی و ناهنجاری های رحم دارد. در تخمدان سونوگرافی به بررسی اندازه مورفولوژی (کیستیک سالید مختلط) وجود سپتوم (دیواره داخلی) پاپیلاری (برجستگی های داخلی) و واسکولاریته توده ها با داپلر می پردازد که به پیش بینی احتمال بدخیمی کمک می کند. در رحم سونوگرافی می تواند ضخامت اندومتر (لایه داخلی رحم) را اندازه گیری کند (که افزایش آن پس از یائسگی می تواند نشانه سرطان اندومتر باشد) و وجود توده هایی مانند فیبروم یا پولیپ را نشان دهد.
• سرطان کلیه : سونوگرافی اغلب اولین روش تصویربرداری است که به طور اتفاقی توده های کلیوی را شناسایی می کند. سونوگرافی می تواند ماهیت کیستیک یا سالید توده را مشخص کند. داپلر و CEUS به ارزیابی بیشتر توده های پیچیده یا سالید کمک می کنند. با این حال CT اسکن یا MRI معمولاً برای مشخصه یابی دقیق تر و مرحله بندی سرطان کلیه ارجح هستند. سونوگرافی همچنین برای هدایت بیوپسی کلیه در موارد انتخابی کاربرد دارد.
• سرطان پانکراس : به دلیل موقعیت عمقی پانکراس و پوشیده شدن توسط گاز روده سونوگرافی شکمی استاندارد ممکن است در مشاهده کامل پانکراس محدودیت داشته باشد. با این حال می تواند توده های بزرگتر یا اتساع مجاری صفراوی و پانکراس (که می تواند ناشی از انسداد توسط تومور باشد) را نشان دهد. سونوگرافی اندوسکوپیک (EUS) که در آن پروب سونوگرافی از طریق اندوسکوپ به معده یا دوازدهه نزدیک پانکراس برده می شود تصاویر بسیار دقیق تری ارائه می دهد و در تشخیص مرحله بندی و هدایت بیوپسی توده های کوچک پانکراس بسیار ارزشمند است.
• سرطان بیضه : سونوگرافی روش تصویربرداری استاندارد طلایی برای ارزیابی توده های بیضه است. این روش بسیار حساس بوده و می تواند به راحتی توده های داخل بیضه (که اغلب بدخیم هستند) را از توده های خارج بیضه (که معمولاً خوش خیم هستند) افتراق دهد و ویژگی های توده را مشخص کند.

در بسیاری از سرطان های دیگر نیز سونوگرافی ممکن است نقش های کمکی مانند بررسی متاستازها (مثلاً در کبد یا غدد لنفاوی) ارزیابی عوارض (مانند تجمع مایع) یا هدایت اقدامات درمانی داشته باشد.

علائم و نشانه هایی که ممکن است منجر به سونوگرافی شوند

پزشک ممکن است به دلایل مختلفی درخواست انجام سونوگرافی برای بررسی احتمال وجود تومور یا سرطان را بدهد. این دلایل می توانند شامل علائم و نشانه های گزارش شده توسط بیمار یافته های غیرطبیعی در معاینه فیزیکی یا نتایج غیرطبیعی در سایر آزمایش ها باشند. برخی از این موارد عبارتند از :

علائم عمومی :

• کاهش وزن غیرقابل توضیح : کاهش وزن قابل توجه بدون تغییر در رژیم غذایی یا فعالیت بدنی.
• خستگی مفرط و مداوم : احساس خستگی شدید که با استراحت بهبود نمی یابد.
• تب مداوم یا عود کننده : تب بدون علت مشخص عفونی.
• تعریق شبانه : تعریق شدید در طول شب که نیاز به تعویض لباس یا ملافه باشد.
• درد مداوم : درد در قسمتی از بدن که علت مشخصی ندارد و ادامه می یابد.

علائم و نشانه های اختصاصی تر (بسته به محل احتمالی تومور) :

• پستان :
• لمس توده یا ضخیم شدن در پستان یا زیر بغل.
• تغییر در اندازه شکل یا ظاهر پستان.
• تغییرات پوستی مانند فرورفتگی قرمزی پوست پرتقالی شدن.
• ترشح غیرطبیعی از نوک پستان (به ویژه خونی).
• درد مداوم در پستان.
• تیروئید :
• لمس توده یا تورم در ناحیه گردن.
• تغییر در صدا یا گرفتگی صدا.
• مشکل در بلع یا تنفس.
• تورم غدد لنفاوی گردن.
• شکم و لگن :
• درد مداوم در شکم یا لگن.
• احساس پری یا نفخ شدید و مداوم.
• تغییر در عادات روده (اسهال یا یبوست مداوم) یا شکل مدفوع.
• وجود خون در مدفوع یا ادرار.
• زردی پوست یا چشم ها (یرقان).
• تورم شکم یا آسیت (تجمع مایع در شکم).
• مشکلات ادراری (تکرر ادرار درد هنگام ادرار).
• خونریزی غیرطبیعی واژینال (به ویژه پس از یائسگی یا بین دوره های قاعدگی).
• بیضه :
• لمس توده یا تورم بدون درد در بیضه.
• احساس سنگینی در کیسه بیضه.
• درد مبهم در کشاله ران یا پایین شکم.
• کبد :
• درد در سمت راست بالای شکم.
• زردی پوست و چشم ها.
• تورم شکم.
• پوست :
• تغییر در اندازه شکل رنگ یا بافت خال های پوستی.
• ایجاد زخم یا ضایعه پوستی که بهبود نمی یابد.

یافته های غیرطبیعی در معاینه یا آزمایش های دیگر :

• لمس توده یا بزرگی اندام (مانند کبد یا طحال) توسط پزشک در معاینه فیزیکی.
• نتایج غیرطبیعی در آزمایش خون (مانند کم خونی افزایش آنزیم های کبدی یا افزایش تومور مارکرها).
• یافته های مشکوک در سایر روش های تصویربرداری (مانند اشعه ایکس یا CT اسکن) که نیاز به بررسی بیشتر با سونوگرافی دارد.

مهم است که بدانید بسیاری از این علائم می توانند ناشی از بیماری های غیرسرطانی باشند. با این حال در صورت مشاهده هرگونه علامت نگران کننده یا مداوم مراجعه به پزشک برای ارزیابی و تشخیص دقیق ضروری است. پزشک بر اساس شرح حال معاینه و نتایج اولیه تصمیم می گیرد که آیا انجام سونوگرافی یا سایر اقدامات تشخیصی لازم است یا خیر.

مروری بر روش های درمانی سرطان

درمان سرطان یک حوزه بسیار تخصصی و پیچیده است و برنامه درمانی برای هر بیمار به صورت فردی و بر اساس عوامل متعددی تعیین می شود از جمله :

• نوع و زیرگروه سرطان
• مرحله (Stage) سرطان (اندازه تومور و میزان گسترش آن)
• درجه (Grade) سرطان (میزان تهاجمی بودن سلول ها)
• وجود گیرنده های هورمونی یا نشانگرهای مولکولی خاص روی سلول های سرطانی
• سن وضعیت سلامت عمومی و بیماری های همراه بیمار
• ترجیحات بیمار

هدف از درمان می تواند درمان قطعی (Cure) کنترل بیماری (Control) برای طولانی کردن عمر و حفظ کیفیت زندگی یا تسکین علائم (Palliation) در مراحل پیشرفته بیماری باشد. روش های اصلی درمان سرطان عبارتند از :

1. جراحی (Surgery) :
• هدف اصلی جراحی برداشتن کامل تومور سرطانی همراه با حاشیه ای از بافت سالم اطراف آن است.
• ممکن است برای تشخیص (بیوپسی) مرحله بندی (برداشتن غدد لنفاوی) درمان اصلی کاهش حجم تومور (Debulking) قبل از سایر درمان ها یا تسکین علائم (مانند رفع انسداد) استفاده شود.
• جراحی می تواند به صورت باز یا با روش های کمتر تهاجمی (لاپاراسکوپی یا رباتیک) انجام شود.
2. پرتودرمانی (Radiation Therapy / Radiotherapy) :
• استفاده از پرتوهای پرانرژی (مانند اشعه ایکس یا پروتون) برای کشتن سلول های سرطانی یا جلوگیری از رشد آن ها.
• می تواند به صورت خارجی (External Beam Radiation) از دستگاهی خارج از بدن یا داخلی (Internal Radiation / Brachytherapy) با قرار دادن منبع رادیواکتیو در داخل یا نزدیک تومور انجام شود.
• ممکن است به عنوان درمان اصلی قبل یا بعد از جراحی یا همراه با شیمی درمانی استفاده شود. همچنین برای تسکین علائم ناشی از متاستاز (مانند درد استخوانی) کاربرد دارد.
3. شیمی درمانی (Chemotherapy) :
• استفاده از داروها برای کشتن سلول های سرطانی در سراسر بدن (درمان سیستمیک).
• این داروها معمولاً از طریق ورید (IV) تزریق می شوند یا به صورت خوراکی مصرف می گردند.
• شیمی درمانی می تواند سلول های سرطانی را که ممکن است از تومور اولیه جدا شده و به سایر نقاط بدن رفته باشند هدف قرار دهد.
• اغلب در دوره های درمانی مشخص با فواصل استراحت تجویز می شود.
• می تواند قبل از جراحی (نئوادجوانت) برای کوچک کردن تومور بعد از جراحی (ادجوانت) برای از بین بردن سلول های باقی مانده یا به عنوان درمان اصلی برای سرطان های پیشرفته یا خونی استفاده شود.
4. درمان هدفمند (Targeted Therapy) :
• استفاده از داروهایی که به طور خاص تغییرات مولکولی یا ژنتیکی مشخصی را در سلول های سرطانی هدف قرار می دهند که باعث رشد و بقای آن ها می شوند.
• این درمان ها معمولاً عوارض جانبی کمتری نسبت به شیمی درمانی سنتی دارند زیرا تأثیر کمتری بر سلول های سالم می گذارند.
• قبل از شروع درمان هدفمند معمولاً آزمایش هایی روی نمونه تومور برای شناسایی اهداف مولکولی خاص انجام می شود.
5. ایمونوتراپی (Immunotherapy) :
• روشی درمانی که از سیستم ایمنی خود بیمار برای مبارزه با سرطان استفاده می کند.
• این داروها به سیستم ایمنی کمک می کنند تا سلول های سرطانی را بهتر شناسایی کرده و به آن ها حمله کند یا پاسخ ایمنی علیه سرطان را تقویت می کنند.
• انواع مختلفی از ایمونوتراپی وجود دارد از جمله مهارکننده های ایست بازرسی ایمنی (Immune Checkpoint Inhibitors) و درمان با سلول های CAR-T.
6. هورمون درمانی (Hormone Therapy) :
• برخی سرطان ها (مانند سرطان پستان و پروستات) برای رشد به هورمون های خاصی وابسته هستند.
• هورمون درمانی با مسدود کردن تولید یا عملکرد این هورمون ها رشد سرطان را متوقف یا کند می کند.
• می تواند شامل داروها یا در برخی موارد جراحی برای برداشتن اندام های تولیدکننده هورمون (مانند تخمدان ها یا بیضه ها) باشد.
7. پیوند سلول های بنیادی (Stem Cell Transplant / Bone Marrow Transplant) :
• بیشتر برای درمان سرطان های خونی (مانند لوسمی لنفوم مولتیپل میلوما) استفاده می شود.
• پس از دریافت دوزهای بالای شیمی درمانی یا پرتودرمانی برای از بین بردن سلول های سرطانی (و همچنین سلول های بنیادی مغز استخوان) سلول های بنیادی سالم (از خود بیمار یا از اهداکننده) به بیمار تزریق می شود تا سیستم خون ساز و ایمنی جدیدی ایجاد کند.

اغلب از ترکیبی از این روش های درمانی (درمان چندوجهی – Multimodal Therapy) برای دستیابی به بهترین نتیجه استفاده می شود. انتخاب و ترتیب درمان ها توسط یک تیم پزشکی چندتخصصی (شامل جراح انکولوژیست رادیوانکولوژیست مدیکال انکولوژیست پاتولوژیست رادیولوژیست و…) انجام می شود.

راهکارهای کلیدی پیشگیری از سرطان :

1. عدم استعمال دخانیات : مصرف هر نوع تنباکو (سیگار قلیان پیپ جویدنی) مهم ترین عامل خطر قابل پیشگیری برای سرطان است و با انواع مختلفی از سرطان (ریه دهان حلق حنجره مری مثانه کلیه پانکراس معده دهانه رحم و…) ارتباط دارد. ترک دخانیات در هر سنی فواید قابل توجهی برای سلامتی دارد. همچنین باید از قرار گرفتن در معرض دود دست دوم سیگار نیز اجتناب کرد.
2. حفظ وزن سالم : چاقی و اضافه وزن خطر ابتلا به بسیاری از سرطان ها از جمله سرطان پستان (پس از یائسگی) روده بزرگ رحم مری کلیه پانکراس و کیسه صفرا را افزایش می دهد. حفظ وزن مناسب از طریق رژیم غذایی سالم و فعالیت بدنی منظم اهمیت زیادی دارد.
3. رژیم غذایی سالم :
• مصرف زیاد میوه ها و سبزیجات : روزانه حداقل ۵ وعده میوه و سبزیجات متنوع مصرف کنید. این مواد غذایی سرشار از ویتامین ها مواد معدنی فیبر و آنتی اکسیدان ها هستند که می توانند از سلول ها در برابر آسیب محافظت کنند.
• مصرف غلات کامل : غلات کامل (مانند نان سبوس دار برنج قهوه ای جو دوسر) را جایگزین غلات تصفیه شده کنید. فیبر موجود در آن ها به سلامت روده کمک می کند.
• محدود کردن مصرف گوشت قرمز و فرآوری شده : مصرف زیاد گوشت قرمز (گاو گوسفند) و به خصوص گوشت های فرآوری شده (سوسیس کالباس بیکن) خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ را افزایش می دهد. سعی کنید مصرف این مواد را محدود کرده و بیشتر از منابع پروتئینی دیگر مانند مرغ ماهی و حبوبات استفاده کنید.
• کاهش مصرف چربی های اشباع و ترانس : این چربی ها بیشتر در غذاهای حیوانی پرچرب غذاهای سرخ شده و فرآوری شده یافت می شوند.
4. فعالیت بدنی منظم : سعی کنید حداقل ۱۵۰ دقیقه فعالیت بدنی با شدت متوسط (مانند پیاده روی سریع) یا ۷۵ دقیقه فعالیت بدنی با شدت بالا (مانند دویدن) در هفته داشته باشید. فعالیت بدنی به کنترل وزن تقویت سیستم ایمنی و کاهش خطر بسیاری از سرطان ها کمک می کند.
5. محافظت در برابر نور خورشید : قرار گرفتن بیش از حد در معرض اشعه ماوراء بنفش (UV) خورشید یا منابع مصنوعی (مانند تخت های سولاریوم) عامل اصلی سرطان پوست است. از کرم ضد آفتاب با SPF مناسب استفاده کنید لباس های محافظ بپوشید از کلاه و عینک آفتابی استفاده کنید و به خصوص در ساعات اوج تابش آفتاب (۱۰ صبح تا ۴ بعد از ظهر) از قرار گرفتن مستقیم در معرض نور خورشید خودداری کنید. هرگز از تخت های سولاریوم استفاده نکنید.
6. اجتناب از مصرف الکل یا محدود کردن آن : مصرف الکل خطر ابتلا به سرطان های دهان حلق حنجره مری کبد پستان و روده بزرگ را افزایش می دهد. هرچه میزان مصرف بیشتر باشد خطر بالاتر است. بهترین کار پرهیز کامل از الکل است.
7. واکسیناسیون :
• واکسن HPV (ویروس پاپیلومای انسانی) : این واکسن می تواند از ابتلا به انواع پرخطر HPV که عامل اصلی سرطان دهانه رحم و همچنین برخی سرطان های دیگر (مانند سرطان مقعد واژن ولو آلت تناسلی و دهان و حلق) هستند پیشگیری کند. تزریق این واکسن برای پسران و دختران نوجوان توصیه می شود.
• واکسن هپاتیت B (HBV) : عفونت مزمن با ویروس هپاتیت B یک عامل خطر مهم برای سرطان کبد است. واکسیناسیون علیه هپاتیت B می تواند از این عفونت و در نتیجه خطر سرطان کبد پیشگیری کند.
8. پیشگیری از عفونت ها : برخی عفونت های دیگر نیز با افزایش خطر سرطان مرتبط هستند (مانند H. pylori و سرطان معده HIV و برخی سرطان ها). رعایت بهداشت و اقدامات پیشگیرانه در برابر این عفونت ها مهم است.
9. غربالگری منظم : انجام آزمایش های غربالگری توصیه شده (مانند ماموگرافی برای سرطان پستان پاپ اسمیر و تست HPV برای سرطان دهانه رحم کولونوسکوپی برای سرطان روده بزرگ) می تواند سرطان را در مراحل اولیه و قابل درمان تر شناسایی کند یا حتی ضایعات پیش سرطانی را قبل از تبدیل شدن به سرطان تشخیص داده و درمان کند. با پزشک خود در مورد زمان و نوع غربالگری مناسب برای شما مشورت کنید.
10. آگاهی از سابقه خانوادگی : اگر سابقه سرطان خاصی در خانواده شما وجود دارد به پزشک خود اطلاع دهید. ممکن است شما در معرض خطر بالاتری باشید و نیاز به مشاوره ژنتیک یا برنامه های غربالگری زودهنگام تر یا متفاوت تری داشته باشید.

اتخاذ این راهکارها نه تنها خطر ابتلا به سرطان را کاهش می دهد بلکه به بهبود سلامت کلی و پیشگیری از سایر بیماری های مزمن مانند بیماری های قلبی و دیابت نیز کمک می کند.

نتیجه گیری علمی و کاربردی

سونوگرافی یک ابزار تصویربرداری ارزشمند ایمن و در دسترس است که نقش مهمی در شناسایی و ارزیابی اولیه ی توده ها و تومورها در بسیاری از اندام های بدن ایفا می کند. توانایی آن در تمایز توده های کیستیک از سالید نمایش ساختار داخلی و حاشیه توده ها و ارزیابی جریان خون با داپلر اطلاعات مفیدی را در اختیار پزشکان قرار می دهد. تکنیک های پیشرفته تر مانند الاستوگرافی (ارزیابی سفتی بافت) و سونوگرافی با ماده حاجب (CEUS – ارزیابی دقیق عروق ریز) به افزایش دقت تشخیصی سونوگرافی کمک کرده اند. علاوه بر این سونوگرافی نقش حیاتی در هدایت روش های نمونه برداری (بیوپسی) دارد که برای تشخیص قطعی سرطان ضروری است.

با وجود این توانایی ها سونوگرافی محدودیت هایی نیز دارد. کیفیت تصویر به مهارت اپراتور وابسته است و در برخی شرایط (مانند وجود گاز روده یا چاقی) ممکن است تصاویر بهینه نباشند. مهم تر از همه سونوگرافی به تنهایی قادر به تشخیص قطعی سرطان یا افتراق کامل بین توده های خوش خیم و بدخیم در همه موارد نیست. یافته های سونوگرافی باید همیشه در چارچوب اطلاعات بالینی بیمار نتایج سایر آزمایش ها و در صورت لزوم یافته های روش های تصویربرداری تکمیلی مانند CT اسکن MRI یا PET اسکن تفسیر شوند.