سرقت تعزیری درجه چند است؟

سرقت تعزیری درجه ثابتی ندارد و درجه آن بستگی به نوع سرقت، شرایط وقوع جرم و میزان مجازات تعیین شده در قانون دارد. به طور کلی، سرقت تعزیری ساده بر اساس ماده ۶۶۱ قانون مجازات اسلامی و با احتساب قانون کاهش مجازات حبس تعزیری، در دسته جرایم درجه ۶ قرار می گیرد. اما سرقت های تعزیری مشدده، مانند سرقت مسلحانه یا سرقت هایی که با آزار همراه هستند، به دلیل شدت مجازات، می توانند در درجات بالاتر از جمله درجه ۲ تا ۵ جای بگیرند. درجه بندی دقیق جرایم تعزیری بر اساس حداکثر مجازات حبس، جزای نقدی و شلاق آن ها، طبق ماده ۱۹ قانون مجازات اسلامی انجام می شود.

جرم سرقت، یکی از جرایم رایج علیه اموال و مالکیت است که همواره در جوامع مختلف، نگرانی های فراوانی را ایجاد کرده است. در نظام حقوقی ایران، سرقت به دو دسته اصلی «سرقت حدی» و «سرقت تعزیری» تقسیم می شود. در حالی که سرقت حدی دارای شرایط بسیار دقیق و مجازات ثابت شرعی است، سرقت تعزیری گستره وسیع تری دارد و بسته به مصادیق و شرایط ارتکاب، مجازات های متفاوتی برای آن در نظر گرفته شده است. این تفاوت در مجازات ها، به تبع آن درجه بندی های مختلفی را برای انواع سرقت تعزیری به دنبال دارد که درک آن ها برای افراد درگیر با این موضوع، از اهمیت بالایی برخوردار است. در این مقاله به بررسی جامع و دقیق درجات سرقت های تعزیری، با استناد به قوانین موجود و آخرین اصلاحات، خواهیم پرداخت.

مفهوم سرقت تعزیری: تعریفی جامع از قانون

برای فهم دقیق اینکه سرقت تعزیری درجه چند است، ابتدا باید با مفهوم کلی سرقت و سپس سرقت تعزیری آشنا شویم. قانونگذار در ماده ۲۶۷ قانون مجازات اسلامی، تعریفی کلی از سرقت ارائه داده است که مبنای تمامی انواع سرقت هاست.

تعریف قانونی سرقت و تفاوت آن با سرقت حدی

بر اساس ماده ۲۶۷ قانون مجازات اسلامی: «سرقت عبارت از ربودن مال متعلق به غیر است.» این تعریف، اساس جرم سرقت را تشکیل می دهد. اما برای اینکه یک سرقت، حدی یا تعزیری باشد، شرایطی لازم است. سرقت حدی، همان طور که از نامش پیداست، سرقتی است که شرایط دقیق و مشخص شده در شرع و مواد قانونی مربوط به حد (ماده ۲۶۸ قانون مجازات اسلامی) را دارا باشد. از جمله این شرایط می توان به ربودن مخفیانه مال از حرز، هتک حرز، نصاب شرعی مال مسروقه و عدم وجود رابطه ابوت بین سارق و صاحب مال اشاره کرد.

حال اگر سرقتی، فاقد هر یک از این شرایط دقیق سرقت حدی باشد، به سرقت تعزیری تبدیل می شود. ماده ۲۷۶ قانون مجازات اسلامی نیز به صراحت بیان می کند: «سرقت در صورت فقدان هر یک از شرایط موجب حد، حسب مورد مشمول یکی از سرقت های تعزیری است.» این یعنی گستره سرقت تعزیری بسیار وسیع است و اکثر سرقت هایی که در جامعه اتفاق می افتند، در این دسته قرار می گیرند. تفاوت های کلیدی بین سرقت حدی و تعزیری به شرح زیر است:

ویژگی	سرقت حدی	سرقت تعزیری
منشأ	احکام شرعی ثابت (حدود الهی)	مقررات حکومتی و مصالح اجتماعی (توسط قانونگذار)
شرایط اثبات	جزئی، دقیق و سخت گیرانه (مانند اقرار یا شهادت)	عمومی تر و با ادله اثبات دعوای کیفری
نوع و میزان مجازات	ثابت و غیرقابل تغییر (مانند قطع دست)	متغیر و قابل تخفیف، تعلیق، آزادی مشروط و…
قابلیت تخفیف و تعلیق	ندارد (فقط توبه تحت شرایط خاص)	دارد (در صورت وجود شرایط قانونی)

آشنایی با درجه بندی جرایم تعزیری در ایران (ماده ۱۹ قانون مجازات اسلامی)

برای تعیین اینکه سرقت تعزیری درجه چند است، آشنایی با سیستم درجه بندی جرایم تعزیری در قانون مجازات اسلامی ضروری است. ماده ۱۹ این قانون، مبنای اصلی این درجه بندی را تشکیل می دهد و تأثیر شگرفی بر آثار حقوقی و قضایی جرایم دارد.

مبنای درجه بندی و اهمیت آن

ماده ۱۹ قانون مجازات اسلامی، مجازات های تعزیری را به هشت درجه تقسیم کرده است. این درجه بندی، عمدتاً بر اساس حداکثر میزان مجازات حبس، جزای نقدی و شلاق تعیین می شود. هدف از این تقسیم بندی، ایجاد یک چارچوب منسجم برای اعمال امتیازات و محدودیت های قانونی است.

اهمیت درجه بندی جرایم تعزیری بسیار بالاست، زیرا درجه هر جرم بر جنبه های مختلفی از فرآیند قضایی و مجازات تأثیر می گذارد:

• مرور زمان: مدت زمان مرور زمان تعقیب و اجرای مجازات، مستقیماً به درجه جرم بستگی دارد. هرچه درجه بالاتر باشد، مرور زمان طولانی تر است.
• قابلیت گذشت: برخی جرایم تعزیری با درجه پایین تر، تحت شرایطی قابل گذشت شاکی خصوصی هستند.
• تعلیق اجرای مجازات: امکان تعلیق مجازات برای جرایم با درجه پایین تر بیشتر است.
• آزادی مشروط: شرایط و مدت زمان آزادی مشروط نیز با درجه جرم مرتبط است.
• تخفیف مجازات: در جرایم با درجه های مختلف، امکان و میزان تخفیف مجازات متفاوت است.
• قرار های تأمین کیفری: نوع قرار تأمین (مانند وثیقه یا کفالت) نیز با شدت و درجه جرم ارتباط دارد.

آگاهی از این درجه بندی کمک می کند تا هم متهمان و هم شاکیان، درک بهتری از وضعیت حقوقی خود داشته باشند و بتوانند با اطلاعات دقیق تری به پیگیری پرونده های سرقت تعزیری بپردازند.

جدول کامل درجات هشت گانه مجازات حبس، جزای نقدی و شلاق تعزیری

بر اساس ماده ۱۹ قانون مجازات اسلامی، درجات هشت گانه مجازات های تعزیری به شرح زیر است. این جدول مبنای اصلی ما برای تعیین درجه انواع سرقت های تعزیری خواهد بود:

درجه	حداکثر حبس	حداکثر جزای نقدی (در سال 1403)	حداکثر شلاق
درجه ۱	بیش از ۲۵ سال	بیش از ۱ میلیارد و ۸۰۰ میلیون ریال	ندارد
درجه ۲	بیش از ۱۵ تا ۲۵ سال	بیش از ۱ میلیارد تا ۱ میلیارد و ۸۰۰ میلیون ریال	ندارد
درجه ۳	بیش از ۱۰ تا ۱۵ سال	بیش از ۵۵۰ میلیون تا ۱ میلیارد ریال	ندارد
درجه ۴	بیش از ۵ تا ۱۰ سال	بیش از ۲۲۰ میلیون تا ۵۵۰ میلیون ریال	۷۴ ضربه
درجه ۵	بیش از ۲ تا ۵ سال	بیش از ۸۰ میلیون تا ۲۲۰ میلیون ریال	۷۴ ضربه
درجه ۶	بیش از ۶ ماه تا ۲ سال	بیش از ۳۰ میلیون تا ۸۰ میلیون ریال	۷۴ ضربه
درجه ۷	بیش از ۹۱ روز تا ۶ ماه	بیش از ۱۰ میلیون تا ۳۰ میلیون ریال	۷۴ ضربه
درجه ۸	تا ۹۱ روز	تا ۱۰ میلیون ریال	تا ۳۰ ضربه

سرقت تعزیری ساده: مجازات و درجه آن

سرقت تعزیری ساده، یکی از رایج ترین انواع سرقت است که فاقد هرگونه شرایط مشدده ای است که در قانون برای سرقت های مشدد ذکر شده اند. این نوع سرقت، پایه و اساس درک سایر سرقت های تعزیری را فراهم می آورد.

تعریف و مجازات پیش از قانون کاهش حبس

تعریف سرقت تعزیری ساده در ماده ۶۶۱ قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات) آمده است. این ماده بیان می کند: «در سایر موارد که سرقت مقرون به شرایط مذکور در مواد قبل نباشد، مجازات مرتکب حبس از سه ماه و یک روز تا دو سال و تا (۷۴) ضربه شلاق خواهد بود.» منظور از شرایط مذکور در مواد قبل، همان کیفیت های مشدده ای است که در مواد ۶۵۱ تا ۶۶۰ قانون مجازات اسلامی برای سرقت های مشدد ذکر شده اند. بنابراین، هر سرقتی که بدون آزار، بدون سلاح، در غیر شب، توسط یک نفر و بدون هتک حرز خاص و سایر شرایط مشدده اتفاق بیفتد، در دسته سرقت ساده قرار می گیرد.

تأثیر قانون کاهش مجازات حبس تعزیری (مصوب ۱۳۹۹)

قانون کاهش مجازات حبس تعزیری مصوب ۱۳۹۹، تغییرات مهمی را در مجازات برخی جرایم، از جمله سرقت تعزیری ساده، ایجاد کرده است. بر اساس ماده ۱۱ این قانون، مجازات حبس مقرر در ماده ۶۶۱ (سرقت تعزیری ساده) به نصف تقلیل یافته است.

با این کاهش، مجازات حبس برای سرقت تعزیری ساده به «حبس از ۴۵ روز تا یک سال و تا ۷۴ ضربه شلاق» تغییر می کند.

بر اساس قانون کاهش مجازات حبس تعزیری مصوب ۱۳۹۹، مجازات حبس برای سرقت تعزیری ساده (ماده ۶۶۱ قانون مجازات اسلامی) به نصف تقلیل یافته و به حبس از ۴۵ روز تا یک سال و تا ۷۴ ضربه شلاق تبدیل شده است. این کاهش، این جرم را در دسته جرایم درجه ۶ قرار می دهد.

با توجه به جدول درجه بندی ماده ۱۹ قانون مجازات اسلامی:

• حداکثر مجازات حبس یک سال (۱۲ ماه) است.
• درجه ۶، شامل حبس «بیش از ۶ ماه تا ۲ سال» می شود.

بنابراین، سرقت تعزیری ساده با مجازات حبس تا یک سال، در دسته جرایم تعزیری درجه ۶ قرار می گیرد. این کاهش مجازات، تأثیر مستقیمی بر قابلیت گذشت شاکی و مرور زمان این جرم نیز خواهد داشت.

سرقت های تعزیری مشدده: انواع، مجازات و درجه هر یک

سرقت های تعزیری مشدده، به دلیل وجود یک یا چند عامل تشدیدکننده مانند استفاده از سلاح، آزار رساندن به قربانی، تعدد سارقین، وقوع در شب یا اماکن خاص، مجازات سنگین تری نسبت به سرقت ساده دارند. در ادامه به تفصیل انواع این سرقت ها، مجازات قانونی و درجه هر یک را بر اساس ماده ۱۹ قانون مجازات اسلامی بررسی می کنیم:

سرقت مقرون به آزار یا همراه با سلاح (ماده ۶۵۲ ق.م.ا)

بر اساس ماده ۶۵۲ قانون مجازات اسلامی، «هرگاه سرقت مقرون به آزار باشد و یا سارق مسلح باشد به حبس از سه ماه تا ده سال و شلاق تا (۷۴) ضربه محکوم می شود.»

• شروط وقوع جرم: سرقت همراه با آزار (فیزیکی یا روانی) باشد، یا سارق در حین سرقت دارای سلاح (چه ظاهر و چه پنهان) باشد.
• مجازات: حبس از سه ماه تا ۱۰ سال و شلاق تا ۷۴ ضربه.
• درجه دقیق جرم: با توجه به حداکثر حبس (۱۰ سال)، این جرم در دسته جرایم تعزیری درجه ۴ قرار می گیرد.

سرقت مسلحانه گروهی در شب (ماده ۶۵۴ ق.م.ا)

ماده ۶۵۴ قانون مجازات اسلامی بیان می دارد: «هرگاه سرقت در شب واقع شده باشد و سارقین دو نفر یا بیشتر باشند و لااقل یکی از آن ها حامل سلاح ظاهر یا مخفی باشد در صورتی که عنوان محارب بر آنان صادق نباشد به حبس از پنج تا پانزده سال و شلاق تا (۷۴) ضربه محکوم می شوند.»

• شروط وقوع جرم: سرقت در شب، توسط دو نفر یا بیشتر، حداقل یکی از سارقین مسلح باشد (و عنوان محاربه بر او صادق نباشد).
• مجازات: حبس از پنج تا ۱۵ سال و شلاق تا ۷۴ ضربه.
• درجه دقیق جرم: با توجه به حداکثر حبس (۱۵ سال)، این جرم در دسته جرایم تعزیری درجه ۳ قرار می گیرد.

سرقت مقرون به پنج شرط مشدده (ماده ۶۵۱ ق.م.ا)

ماده ۶۵۱ قانون مجازات اسلامی از سنگین ترین انواع سرقت تعزیری است که پنج شرط خاص را برای تحقق آن لازم می داند: «هرگاه سرقت جامع شرایط حد نباشد ولی مقرون به تمام پنج شرط ذیل باشد مرتکب به حبس از پنج تا بیست سال و تا (۷۴) ضربه شلاق محکوم می شود.»

1. سرقت در شب واقع شده باشد.
2. سارقین دو نفر یا بیشتر باشند.
3. یک یا چند نفر از سارقین حامل سلاح ظاهر یا مخفی بوده باشند.
4. از دیوار بالا رفته یا حرز را شکسته یا کلید ساخته یا از عنوان یا لباس مستخدم دولت استفاده کرده باشند.
5. در ضمن سرقت کسی را آزار یا تهدید کرده باشند.

• مجازات: حبس از پنج تا ۲۰ سال و شلاق تا ۷۴ ضربه.
• درجه دقیق جرم: با توجه به حداکثر حبس (۲۰ سال)، این جرم در دسته جرایم تعزیری درجه ۲ قرار می گیرد.

راهزنی (ماده ۶۵۳ ق.م.ا)

ماده ۶۵۳ قانون مجازات اسلامی بیان می کند: «هر کس در راه ها و شوارع به نحوی از انحاء مرتکب راهزنی شود در صورتی که عنوان محارب بر او صادق نباشد به سه تا پانزده سال حبس و شلاق تا (۷۴) ضربه محکوم می شود.»

• شروط وقوع جرم: سرقت در راه ها و شوارع عمومی و به نحوی که عنوان محاربه بر سارق صدق نکند (یعنی قصد ایجاد ناامنی عمومی گسترده نداشته باشد).
• مجازات: حبس از سه تا ۱۵ سال و شلاق تا ۷۴ ضربه.
• درجه دقیق جرم: با توجه به حداکثر حبس (۱۵ سال)، این جرم در دسته جرایم تعزیری درجه ۳ قرار می گیرد.

سرقت وسایل و متعلقات تأسیسات عمومی (ماده ۶۵۹ ق.م.ا)

این ماده به سرقت هایی می پردازد که از تأسیسات مورد استفاده عمومی صورت می گیرد: «هر کس وسائل و متعلقات مربوط به تأسیسات مورد استفاده عمومی که برای تأمین آب، برق، گاز، تلفن، تلگراف و نظایر آن در تأسیس یا توسعه یا نگهداری آنها به کار رفته و یا برای مصارف عمومی آماده شده است را سرقت نماید به حبس از یک تا پنج سال محکوم می شود.»

• شروط وقوع جرم: سرقت از تجهیزات و متعلقات تأسیسات عمومی (آب، برق، گاز، تلفن و…).
• مجازات: حبس از یک تا پنج سال.
• درجه دقیق جرم: با توجه به حداکثر حبس (۵ سال)، این جرم در دسته جرایم تعزیری درجه ۵ قرار می گیرد.

کیف زنی یا جیب بری (ماده ۶۵۷ ق.م.ا)

ماده ۶۵۷ قانون مجازات اسلامی به این نوع سرقت اشاره دارد: «هرکس مرتکب سرقت مقرون به یکی از شرایط ماده (۶۵۶) شود، به حبس از شش ماه تا سه سال و تا (۷۴) ضربه شلاق محکوم می گردد.» (البته متن ماده ۶۵۷ به کیف زنی و جیب بری اشاره مستقیم ندارد و به شرایط ماده ۶۵۶ ارجاع می دهد، اما در عرف حقوقی اغلب به این موارد اطلاق می شود. متن اصلی ماده ۶۵۷: «هر کس مرتکب ربودن مال دیگری از طریق کیف زنی، جیب بری و امثال آن شود، به حبس از یک تا پنج سال و تا (۷۴) ضربه شلاق محکوم می گردد.» با استناد به متن دقیق تر ماده، به شرح زیر عمل می کنیم).

• شروط وقوع جرم: ربودن مال از طریق کیف زنی، جیب بری و سایر روش های مشابه که در آن، سارق به صورت پنهانی و بدون جلب توجه مال را برمی دارد.
• مجازات: حبس از یک تا پنج سال و شلاق تا ۷۴ ضربه.
• تأثیر قانون کاهش مجازات حبس تعزیری: ماده ۱۱ قانون کاهش، ماده ۶۵۷ را جزو جرایم قابل گذشت دانسته است، به شرطی که ارزش مال مسروقه کمتر از ۲۰ میلیون تومان باشد و سارق سابقه مؤثر کیفری نداشته باشد. اما این قانون به طور مستقیم مجازات حبس را به نصف کاهش نداده است، بلکه شرایطی برای گذشت و تخفیف فراهم آورده است.
• درجه دقیق جرم: با توجه به حداکثر حبس (۵ سال)، این جرم در دسته جرایم تعزیری درجه ۵ قرار می گیرد.

سرقت از اماکن حادثه زده (ماده ۶۵۸ ق.م.ا)

ماده ۶۵۸ قانون مجازات اسلامی: «هرگاه سرقت در مناطق سیل زده یا جنگی یا آتش سوزی یا زلزله زده و یا در محل تصادف راهنمائی و رانندگی واقع شود و سارق از اوضاع و احوال و موقعیت محل وقوع جرم سوء استفاده کرده باشد به حبس از یک تا پنج سال و تا (۷۴) ضربه شلاق محکوم می شود.»

• شروط وقوع جرم: سرقت در مناطق بحرانی و حادثه دیده با سوء استفاده از وضعیت موجود.
• مجازات: حبس از یک تا پنج سال و شلاق تا ۷۴ ضربه.
• تأثیر قانون کاهش مجازات حبس تعزیری: این ماده در لیست کاهش مجازات حبس به نصف قرار نگرفته است، اما می تواند تحت شرایط عمومی تخفیف قرار گیرد.
• درجه دقیق جرم: با توجه به حداکثر حبس (۵ سال)، این جرم در دسته جرایم تعزیری درجه ۵ قرار می گیرد.

سرقت مقرون به یکی از شرایط ماده ۶۵۶ ق.م.ا

ماده ۶۵۶ قانون مجازات اسلامی چندین شرط مشدده را برای سرقت بیان می کند: «در صورتی که سرقت جامع شرایط حد نباشد و مقرون به یکی از شرایط زیر باشد، مرتکب به حبس از شش ماه تا سه سال و تا (۷۴) ضربه شلاق محکوم خواهد شد.»

1. سرقت در محل سکنی یا مهیا برای سکنی یا در توابع آن یا در محل های عمومی از قبیل مسجد و حمام و غیر این ها واقع شده باشد.
2. سرقت در جایی واقع شده باشد که در آن درخت، بوته، پرچین یا نرده قرار گرفته و سارق آن را شکسته باشد.
3. سرقت در شب واقع شده باشد.
4. سارقین دو نفر یا بیشتر باشند.
5. سارق مستخدم بوده و مال مخدوم خود را دزدیده باشد یا مال شخص دیگری را از منزل شخص دیگری که به اتفاق مخدوم به آنجا رفته برباید یا شاگرد یا کارگر باشد و از محلی که معمولاً محل کار وی بوده از قبیل خانه، دکان، کارگاه، کارخانه و انبار سرقت کرده باشد.
6. هرگاه اداره کنندگان هتل، مسافرخانه، کاروانسرا و کاروان و به طور کلی کسانی که به اقتضای شغل اموالی در دسترس آن هاست، تمام یا قسمتی از آن را مورد دستبرد قرار دهند.

• مجازات قبل از کاهش: حبس از شش ماه تا سه سال و تا ۷۴ ضربه شلاق.
• تأثیر قانون کاهش مجازات حبس تعزیری: ماده ۱۱ قانون کاهش، مجازات حبس ماده ۶۵۶ را به نصف کاهش داده است. بنابراین مجازات حبس به «سه ماه تا یک سال و شش ماه» تغییر می کند.
• درجه دقیق جرم: با توجه به حداکثر حبس (یک سال و شش ماه)، این جرم در دسته جرایم تعزیری درجه ۶ قرار می گیرد.

سایر موارد خاص سرقت تعزیری

علاوه بر موارد فوق، قانون مجازات اسلامی به انواع دیگری از سرقت تعزیری نیز اشاره کرده است که هر کدام مجازات و درجه خاص خود را دارند:

• سرقت اسناد یا اوراق بهادار (ماده ۶۶۰ ق.م.ا): سرقت آب، برق، گاز یا تلفن.
  • مجازات: حبس از یک تا دو سال.
  • درجه: درجه ۶ (حداکثر ۲ سال حبس).
• استفاده غیرمجاز از وسایل نقلیه (ماده ۶۶۳ ق.م.ا): کسی که مال دیگری را با علم به عدم اذن مالک، به مصرف یا تصرف غیرمجاز برساند. (معمولاً برای استفاده غیرمجاز از خودرو اطلاق می شود).
  • مجازات: حبس از شش ماه تا یک سال و شش ماه (یک سال و نیم).
  • درجه: درجه ۶ (حداکثر یک سال و نیم حبس).
• کلاهبرداری در تصرف مال غیر (ماده ۶۶۴ ق.م.ا): کسی که با سوء نیت خود را در لباس مأمور دولت یا شرکت های خدماتی معرفی کند و مالی را ببرد.
  • مجازات: حبس از شش ماه تا سه سال و تا ۷۴ ضربه شلاق.
  • درجه: با توجه به حداکثر حبس (۳ سال)، این جرم در دسته جرایم تعزیری درجه ۶ قرار می گیرد.

جدول جامع درجات انواع سرقت تعزیری

در این بخش، یک جدول جامع ارائه می شود که انواع سرقت تعزیری، ماده قانونی مربوطه، مجازات و درجه دقیق آن را بر اساس ماده ۱۹ قانون مجازات اسلامی و با لحاظ قانون کاهش مجازات حبس تعزیری (مصوب ۱۳۹۹) به صورت خلاصه نمایش می دهد. این جدول، یک ابزار مرجع برای درک سریع و دقیق درجه سرقت های تعزیری است.

نوع سرقت تعزیری	ماده قانونی	مجازات قانونی (حبس و شلاق)	مجازات پس از قانون کاهش حبس (در صورت شمول)	درجه دقیق جرم
سرقت تعزیری ساده	ماده ۶۶۱	حبس ۳ ماه و ۱ روز تا ۲ سال و تا ۷۴ ضربه شلاق	حبس ۴۵ روز تا ۱ سال و تا ۷۴ ضربه شلاق	درجه ۶
سرقت مقرون به آزار یا همراه با سلاح	ماده ۶۵۲	حبس ۳ ماه تا ۱۰ سال و تا ۷۴ ضربه شلاق	بدون تغییر	درجه ۴
سرقت مسلحانه گروهی در شب	ماده ۶۵۴	حبس ۵ تا ۱۵ سال و تا ۷۴ ضربه شلاق	بدون تغییر	درجه ۳
سرقت مقرون به پنج شرط مشدده	ماده ۶۵۱	حبس ۵ تا ۲۰ سال و تا ۷۴ ضربه شلاق	بدون تغییر	درجه ۲
راهزنی	ماده ۶۵۳	حبس ۳ تا ۱۵ سال و تا ۷۴ ضربه شلاق	بدون تغییر	درجه ۳
سرقت وسایل تأسیسات عمومی	ماده ۶۵۹	حبس ۱ تا ۵ سال	بدون تغییر	درجه ۵
کیف زنی یا جیب بری	ماده ۶۵۷	حبس ۱ تا ۵ سال و تا ۷۴ ضربه شلاق	بدون تغییر (قابلیت گذشت با شرایط)	درجه ۵
سرقت از اماکن حادثه زده	ماده ۶۵۸	حبس ۱ تا ۵ سال و تا ۷۴ ضربه شلاق	بدون تغییر	درجه ۵
سرقت مقرون به یکی از شرایط ماده ۶۵۶	ماده ۶۵۶	حبس ۶ ماه تا ۳ سال و تا ۷۴ ضربه شلاق	حبس ۳ ماه تا ۱ سال و ۶ ماه و تا ۷۴ ضربه شلاق	درجه ۶
سرقت آب، برق، گاز، تلفن	ماده ۶۶۰	حبس ۱ تا ۲ سال	بدون تغییر	درجه ۶
استفاده غیرمجاز از وسیله نقلیه	ماده ۶۶۳	حبس ۶ ماه تا ۱ سال و ۶ ماه	بدون تغییر	درجه ۶
کلاهبرداری در تصرف مال (معرفی خود به عنوان مأمور)	ماده ۶۶۴	حبس ۶ ماه تا ۳ سال و تا ۷۴ ضربه شلاق	بدون تغییر	درجه ۶

ارکان تشکیل دهنده جرم سرقت تعزیری

هر جرمی برای تحقق، نیاز به سه رکن اصلی دارد: رکن قانونی، رکن مادی و رکن معنوی. سرقت تعزیری نیز از این قاعده مستثنی نیست و بررسی این ارکان به درک عمیق تر آن کمک می کند.

عنصر قانونی

عنصر قانونی جرم سرقت تعزیری شامل مواد قانونی متعددی در قانون مجازات اسلامی و سایر قوانین مرتبط است. اساس این جرم در مواد ۶۵۱ تا ۶۶۹ کتاب پنجم قانون مجازات اسلامی (تعزیرات و مجازات های بازدارنده) آمده است. این مواد، انواع مختلف سرقت تعزیری (ساده و مشدد) و مجازات های متناسب با هر یک را تشریح می کنند. علاوه بر آن، قوانینی مانند لایحه قانون راجع به تشدید مجازات سارقین مسلح که وارد منزل یا مسکن اشخاص می شوند و قانون مجازات سرقت مسلحانه از بانک ها و صرافی ها نیز در برخی موارد خاص، جزء عنصر قانونی این جرم محسوب می شوند.

عنصر مادی

عنصر مادی سرقت تعزیری شامل سه جزء اصلی است:

1. ربودن: این رکن به معنای سلب تصرف از مالباخته و قرار دادن مال در تصرف سارق است، بدون اینکه صاحب مال رضایت داشته باشد. عمل ربودن باید به صورت غیرمحسوس یا بدون اجازه صریح و ضمنی مالک صورت گیرد.
2. مال منقول: شیء مسروقه باید مال و منقول باشد. یعنی قابلیت جابجایی داشته باشد و از نظر اقتصادی ارزش داشته باشد. بنابراین، ربودن اموال غیرمنقول (مانند زمین یا خانه) از دایره سرقت خارج است.
3. متعلق به غیر: مال ربوده شده باید متعلق به فردی غیر از سارق باشد. سرقت مال خود شخص، جرم سرقت محسوب نمی شود. همچنین، در مورد اموال بدون صاحب مشخص (مجهول المالک) یا اموال رها شده، سرقت محقق نمی گردد.

عنصر معنوی

عنصر معنوی یا روانی جرم سرقت تعزیری نیز از دو بخش تشکیل می شود:

1. سوء نیت عام (قصد ربودن): سارق باید قصد و اراده بر انجام عمل ربودن مال را داشته باشد. یعنی عمل ربودن، از روی عمد و با آگاهی صورت گیرد.
2. سوء نیت خاص (قصد بردن مال دیگری): علاوه بر قصد ربودن، سارق باید قصد تملک مال ربوده شده برای خود یا دیگری را نیز داشته باشد. او باید آگاه باشد که مالی که می رباید متعلق به دیگری است و قصد ندارد آن را به صاحبش بازگرداند.

بنابراین، صرف برداشتن مال دیگری بدون قصد تصاحب یا بدون علم به اینکه مال متعلق به دیگری است، سرقت تلقی نمی شود.

مسائل حقوقی مهم مرتبط با سرقت تعزیری

علاوه بر درجات و ارکان سرقت تعزیری، مسائل حقوقی دیگری نیز وجود دارند که در مواجهه با پرونده های سرقت تعزیری از اهمیت بالایی برخوردارند.

قابلیت گذشت در جرایم سرقت تعزیری

جرایم تعزیری اصولاً غیر قابل گذشت هستند، مگر اینکه قانونگذار صراحتاً خلاف آن را بیان کرده باشد. در مورد سرقت تعزیری، قانونگذار در ماده ۱۰۴ قانون مجازات اسلامی و سپس در ماده ۱۱ قانون کاهش مجازات حبس تعزیری (مصوب ۱۳۹۹)، برخی از انواع سرقت تعزیری را قابل گذشت دانسته است، البته با رعایت شروط خاص:

• سرقت تعزیری ساده (ماده ۶۶۱): پس از قانون کاهش مجازات حبس تعزیری، این جرم با دو شرط قابل گذشت محسوب می شود:
  1. ارزش مال ربوده شده کمتر از دویست میلیون ریال (معادل بیست میلیون تومان) باشد.
  2. سارق دارای سابقه مؤثر کیفری نباشد.
• برخی سرقت های مشدده (مانند مواد ۶۵۶، ۶۵۷ و ۶۶۵): این موارد نیز با همان دو شرط فوق (ارزش مال و عدم سابقه مؤثر کیفری) قابل گذشت شده اند.

گذشت شاکی خصوصی در این موارد، منجر به توقف تعقیب یا اجرای مجازات می شود.

مرور زمان در جرایم سرقت تعزیری

مرور زمان، مدت زمانی است که پس از انقضای آن، تعقیب جرم یا اجرای مجازات ممکن نیست. مدت زمان مرور زمان در جرایم تعزیری، به درجه جرم بستگی دارد که در ماده ۱۰۵ و ۱۰۷ قانون مجازات اسلامی مشخص شده است:

• جرایم درجه ۱ تا ۳: مرور زمان تعقیب ۱۵ سال، مرور زمان اجرای مجازات ۲۰ سال. (مثلاً سرقت های مواد ۶۵۱، ۶۵۳ و ۶۵۴)
• جرایم درجه ۴: مرور زمان تعقیب ۱۰ سال، مرور زمان اجرای مجازات ۱۵ سال. (مثلاً سرقت ماده ۶۵۲)
• جرایم درجه ۵: مرور زمان تعقیب ۷ سال، مرور زمان اجرای مجازات ۱۰ سال. (مثلاً سرقت های مواد ۶۵۷، ۶۵۸ و ۶۵۹)
• جرایم درجه ۶: مرور زمان تعقیب ۵ سال، مرور زمان اجرای مجازات ۷ سال. (مثلاً سرقت های مواد ۶۵۶، ۶۶۰، ۶۶۱، ۶۶۳ و ۶۶۴)
• جرایم درجه ۷ و ۸: مرور زمان تعقیب ۳ سال، مرور زمان اجرای مجازات ۵ سال.

مبدأ محاسبه مرور زمان، در مرحله تعقیب از تاریخ وقوع جرم و در مرحله اجرای مجازات از تاریخ قطعیت حکم است.

مراحل شکایت و نحوه رسیدگی به سرقت تعزیری

فرآیند رسیدگی به جرم سرقت تعزیری، مانند سایر جرایم کیفری، مراحل مشخصی را طی می کند:

1. شکایت در کلانتری یا دادسرا: شاکی ابتدا باید به کلانتری محل وقوع جرم مراجعه کرده و گزارش سرقت را ثبت کند یا مستقیماً با تنظیم شکواییه، به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی و سپس دادسرا مراجعه نماید.
2. تحقیقات مقدماتی در دادسرا: دادسرا پس از دریافت شکایت، تحقیقات اولیه را آغاز می کند. این تحقیقات شامل جمع آوری دلایل، استماع اظهارات شاکی و شهود، بررسی صحنه جرم (در صورت لزوم)، بازجویی از متهم و سایر اقدامات لازم برای کشف حقیقت است.
3. صدور قرار نهایی در دادسرا: پس از اتمام تحقیقات، بازپرس یا دادیار مربوطه قرار نهایی را صادر می کند. این قرار می تواند قرار جلب به دادرسی (در صورت کافی بودن دلایل برای انتساب جرم به متهم) یا قرار منع تعقیب (در صورت عدم کفایت دلایل) باشد.
4. رسیدگی در دادگاه: در صورت صدور قرار جلب به دادرسی و تأیید آن توسط دادستان، پرونده با صدور کیفرخواست به دادگاه کیفری (معمولاً دادگاه کیفری دو) ارسال می شود. دادگاه با تشکیل جلسه رسیدگی، به بررسی ادله و دفاعیات طرفین می پردازد و در نهایت حکم را صادر می کند.
5. اجرای احکام: پس از قطعیت حکم (گذشت مهلت تجدیدنظر یا تأیید در دادگاه تجدیدنظر)، پرونده به واحد اجرای احکام فرستاده می شود تا مجازات تعیین شده به اجرا درآید.

درک درجه بندی انواع سرقت تعزیری، نقش محوری در تعیین آثار حقوقی و قضایی جرم، از جمله مرور زمان، قابلیت گذشت و امکان تخفیف یا تعلیق مجازات دارد. این آگاهی، ابزاری مهم برای هر فرد درگیر با پرونده های سرقت است.

نقش حیاتی وکیل متخصص در پرونده های سرقت تعزیری

پرونده های سرقت، به ویژه انواع تعزیری آن، دارای پیچیدگی های حقوقی فراوانی هستند که نیازمند دانش و تجربه تخصصی است. نقش وکیل متخصص در چنین پرونده هایی، حیاتی و غیرقابل انکار است.

• مشاوره حقوقی دقیق: یک وکیل متخصص می تواند با ارائه مشاوره حقوقی دقیق، افراد را از حقوق و وظایفشان آگاه کرده و بهترین مسیر قانونی را پیش روی آن ها قرار دهد. این مشاوره می تواند شامل بررسی مستندات، تعیین نوع سرقت، پیش بینی مجازات احتمالی و بررسی امکان تخفیف یا گذشت باشد.
• دفاع از متهم: در صورتی که فردی به جرم سرقت تعزیری متهم شده باشد، وکیل می تواند با ارائه دفاعیات مستدل و حقوقی، به تبرئه موکل خود یا تخفیف مجازات او کمک کند. این دفاع ممکن است شامل استناد به عدم وجود ارکان جرم، اثبات بی گناهی، یا ارائه دلایل برای اعمال تخفیف مجازات باشد.
• پیگیری حقوق شاکی: برای شاکیان نیز حضور وکیل بسیار مهم است. وکیل متخصص می تواند با تنظیم دقیق شکواییه، جمع آوری مستندات لازم، پیگیری مراحل پرونده در دادسرا و دادگاه، و دفاع از حقوق مالی و معنوی موکل، به استیفای حقوق او کمک کند.
• تأثیر بر تخفیف و تعلیق مجازات: وکیل با تجربه می تواند با توجه به سوابق متهم، شرایط خاص وقوع جرم و سایر عوامل قانونی، از دادگاه درخواست تخفیف در مجازات، تعلیق اجرای مجازات، یا تبدیل آن به مجازات های جایگزین حبس را بنماید.

در نهایت، حضور یک وکیل باتجربه، چه برای متهم و چه برای شاکی، می تواند به جلوگیری از تضییع حقوق، سرعت بخشیدن به روند پرونده و دستیابی به بهترین نتیجه ممکن کمک شایانی کند.

نتیجه گیری

سرقت تعزیری، یکی از گسترده ترین و پیچیده ترین جرایم در نظام حقوقی ایران است که درجات مجازاتی آن بسته به نوع و شرایط وقوع جرم، متغیر است. از سرقت تعزیری ساده که با کاهش مجازات حبس به درجه ۶ تقلیل یافته، تا سرقت های مشدده ای مانند سرقت مقرون به پنج شرط (ماده ۶۵۱) که می تواند در درجه ۲ قرار گیرد، هر کدام آثار حقوقی متفاوتی از جمله در مرور زمان و قابلیت گذشت دارند.

درک دقیق اینکه هر نوع سرقت تعزیری درجه چند است، نه تنها برای فعالان حقوقی بلکه برای عموم مردم که ممکن است به طور مستقیم یا غیرمستقیم با این جرم درگیر شوند، از اهمیت بالایی برخوردار است. این آگاهی به افراد کمک می کند تا تصمیمات آگاهانه تری در مواجهه با پرونده های کیفری اتخاذ کنند و از حقوق خود به نحو احسن دفاع نمایند.

با توجه به پیچیدگی های قانونی و لزوم اطلاع از آخرین اصلاحات، به ویژه قانون کاهش مجازات حبس تعزیری، توصیه قاطع می شود که در صورت مواجهه با هرگونه پرونده سرقت تعزیری، حتماً با یک وکیل متخصص در این حوزه مشورت نمایید. این اقدام می تواند از بروز مشکلات بیشتر جلوگیری کرده و به حفظ حقوق و منافع شما کمک کند.