گذری بر شهر بابل

بابل، شهر دل انگیز شمال ایران، نگینی در قلب مازندران است که با عطر بهارنارنج و زمزمه آب های تالاب ها، تاریخ کهن و طبیعت بی بدیل را به هم می آمیزد. این شهر که به شهر بهارنارنج و شهر جهانی تالاب ها شهرت دارد، از دیرباز به عنوان یکی از مراکز مهم فرهنگی، اقتصادی و تجاری شمال کشور شناخته شده و همواره نقشی محوری در تحولات منطقه داشته است. از گذشته های دور تا به امروز، بابل همواره محلی برای تلاقی فرهنگ ها، اقوام و تجارت بوده و همین امر به غنای تاریخی و فرهنگی آن افزوده است. با قدم نهادن در این شهر، می توان رد پای تاریخ را در کوچه پس کوچه هایش و زیبایی های طبیعت را در هر گوشه و کنار آن مشاهده کرد. بابل نه تنها یک نقطه بر روی نقشه، بلکه مقصدی زنده، پویا و سرشار از داستان هایی است که منتظر کشف شدن هستند.

بابل در قاب جغرافیا: از دریا تا کوهستان

شهرستان بابل، با موقعیت جغرافیایی منحصر به فرد خود در استان مازندران، گستره ای از جلگه های حاصلخیز تا دامنه های سرسبز البرز و ارتفاعات کوهستانی را در بر می گیرد. این تنوع جغرافیایی، بابل را به نگینی در شمال ایران تبدیل کرده که در هر فصلی از سال جلوه ای خاص از طبیعت را به نمایش می گذارد.

موقعیت و مختصات جغرافیایی

بابل در مرکز استان مازندران واقع شده است و از شمال به شهرستان های ساحلی بابلسر و فریدونکنار، از شمال شرقی به شهرستان سیمرغ، از شرق به قائمشهر و سوادکوه شمالی، از جنوب شرقی به سوادکوه، از غرب به آمل و از جنوب به رشته کوه های البرز و شهرستان های فیروزکوه و دماوند در استان تهران همسایه است. این موقعیت استراتژیک، بابل را به شاهراهی ارتباطی در منطقه تبدیل کرده است.

ارتفاع شهر بابل حدود ۲ متر پایین تر از سطح دریاهای آزاد قرار دارد و از این رو، کم ارتفاع ترین شهر استان مازندران به شمار می رود. این ویژگی، همراه با نزدیکی به دریای خزر (حدود ۱۷ کیلومتر از جنوب) و رشته کوه های البرز (حدود ۲۵ کیلومتر از شمال)، اقلیمی منحصر به فرد را برای آن به ارمغان آورده است. بابل در ۳۶ درجه و ۳۴ دقیقه و ۱۵ ثانیه عرض شمالی و ۵۲ درجه و ۴۴ دقیقه و ۲۰ ثانیه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ واقع شده و ۵ دقیقه و ۱۵ ثانیه با تهران اختلاف ساعت دارد.

بابلرود، رگ حیاتی شهر

بابلرود، یکی از پرآب ترین رودخانه های استان مازندران، از قلب این شهر می گذرد و جلوه ای خاص به آن بخشیده است. این رود از کوه های سوادکوه سرچشمه می گیرد و شاخه های مهمی چون سجادرود و کلارود به آن می پیوندند. بابلرود با طولی حدود ۷۸ کیلومتر، پس از عبور از غرب شهرستان بابل و آبیاری شالیزارهای وسیع منطقه، در بابلسر به دریای خزر می ریزد.

اهمیت بابلرود تنها به تامین آب کشاورزی محدود نمی شود؛ این رود در طول تاریخ نقش حیاتی در شکل گیری و توسعه شهر بابل ایفا کرده است. مصب آن در بابلسر، محلی مناسب برای تفریحات آبی و گردشگری به شمار می رود. عمق بابلرود در قسمت های مرکزی شهر نسبتاً کم است، اما در نزدیکی مصب و محل تلاقی با دریا به میزان قابل توجهی افزایش می یابد. بر روی این رود و شاخه هایش، سدهای متعددی احداث شده که مهمترین آنها شامل سد شیاده بر روی یکی از شاخه های کلارود است و نقش مهمی در کنترل آب و آبیاری اراضی دارند.

اقلیم متنوع و بادهای محلی

تنوع جغرافیایی بابل، اقلیمی دوگانه برای آن رقم زده است. بخش های جلگه ای و مرکزی شهر، به دلیل هموار و پست بودن سطح زمین، از آب و هوای معتدل کاسپینی بهره می برند که با رطوبت بالا و بارندگی فراوان مشخص می شود. در مقابل، بخش های کوهپایه ای و کوهستانی مانند گتاب، بابلکنار و بندپی شرقی و غربی، اقلیمی ملایم کوهستانی دارند که خنکی و تازگی خاصی را به این مناطق می بخشد.

بادهای فصلی و محلی نیز نقش مهمی در شکل گیری آب و هوای بابل ایفا می کنند. از جمله این بادها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• سورتوک: بادی سرد که در فصل زمستان از سمت سیبری می وزد.
• باد خوش آباد و دره نور: بادهای محلی که در فصول مختلف می وزند.
• اوزروا و گیل وا: بادهایی که معمولاً در فصل بهار و تابستان، طراوت خاصی به منطقه می بخشند.
• بادسام: یکی دیگر از بادهای محلی که بر اقلیم منطقه تاثیرگذار است.

ناهمواری ها و پوشش گیاهی

شهرستان بابل از دو بخش جلگه ای و کوهستانی تشکیل شده است. بخش جلگه ای، نواحی میانی و شمالی شهرستان را در بر می گیرد که حاصل پسروی دریا و انباشت رسوبات رودخانه های دامنه شمالی البرز است. این بخش از خاک بسیار حاصلخیز برخوردار است و عمده فعالیت های کشاورزی در آن صورت می گیرد.

بخش کوهستانی بابل، با جنگل های انبوه و سرسبز، جلوه ای بی نظیر از طبیعت را به نمایش می گذارد. پوشش گیاهی این مناطق عمدتاً شامل درختان پهن برگ از گونه های ممرز، انجیلی، افرا، بلوط و راش است که اهمیت زیست محیطی فراوانی دارند. ارتفاعات بلند و مناطق جنگلی گسترده، زیستگاهی غنی برای انواع گونه های جانوری و گیاهی فراهم آورده و آن را به یکی از مهم ترین مناطق طبیعی استان تبدیل کرده است.

هویت یک شهر: تاریخ و ریشه های نام گذاری

هر شهر، هویتی دارد که از دل تاریخ، وقایع و مردمانش شکل می گیرد. بابل نیز با نام های گوناگونی که در طول اعصار بر خود دیده، داستانی پر فراز و نشیب از ریشه های عمیق فرهنگی و تاریخی خود را روایت می کند.

نام های کهن: از مه میترا تا مامطیر

قدیمی ترین نامی که برای این منطقه در متون تاریخی ذکر شده، مه میترا است. این نام ریشه در آیین میتراییسم (مهرپرستی) دارد که پیش از اسلام در این سرزمین رواج داشته است. مه میترا به معنای جایگاه میترا (خدای راستی و مهربانی) بزرگ بوده و وجود دو آتشکده بزرگ در این شهر، گواه این ادعاست. آتش این آتشکده ها شب و روز برای مردم روشن بود و بقایای آن ها، همراه با نام هایی مانند خورشیدکلا و روشن آباد، این پیشینه را تایید می کند.

پس از آن، نام این شهر به مامطیر تغییر یافت. ابن رسته و ابن فقیه در قرن سوم هجری قمری، نخستین مورخانی هستند که از مامطیر یاد کرده اند. اصطخری و ابن حوقل نیز در قرون بعدی، از این شهر با نام های ممطیر و مامطیر نام برده اند. مامطیر از دو واژه ماء به معنای آب و طیر به معنای پرنده تشکیل شده است که به فراوانی آبگیرها و پرندگان در این منطقه اشاره دارد. در کتاب حدود العالم (۳۷۲ ه‍.ق) نیز آمده است: «مامطیر شهرکیست با آب های روان و از وی حصیری خیزد سطبر و سخت نیکو که به تابستان به کار دارند.» این اشاره به تولید حصیر، نشان دهنده رونق اقتصادی و کشاورزی در آن دوران است.

بارفروش، قطب تجارت شمال

از اوایل دوره صفویه، نام بارفروش بر این شهر نهاده شد. وجه تسمیه بارفروش به دو روایت اصلی بازمی گردد. روایت اول این است که به دلیل موقعیت تجاری و بازرگانی مهم شهر، کالاها و بارهایی که با کشتی از طریق بندر مشهدسر (بابلسر کنونی) وارد می شد، در این منطقه به فروش می رسید. بنابراین، این مکان به بارفروش ده و سپس بارفروش مشهور شد.

روایت دیگر به استخراج اشیای گران بها از زمین های منطقه مامطیر اشاره دارد. از اوایل دوره صفویه، این اشیا به عنوان بار شناخته می شدند و در همان محل به فروش می رسیدند. این شهر در دوران صفویه، زندیه و قاجار، به عنوان یکی از مهم ترین مراکز تجاری و بازرگانی شمال کشور شناخته می شد. وجود کاروانسراهای متعدد، از جمله کاروانسرای شاه عباسی در محله بازار، نشان دهنده رونق اقتصادی و عبور و مرور تاجران و بازرگانان از این شهر در آن دوران است. جهانگردانی مانند گ. ملگونف نیز در سفرنامه های خود، بارفروش را یکی از مراکز بازرگانی مهم شمال کشور و محل واردات کالا و خرید محصولات طبیعی توصیف کرده اند.

بابل، با نام های کهن «مه میترا» و «مامطیر»، ریشه های عمیق خود را در تاریخ پربار ایران زمین دارد و از «بارفروش» تا «بابل» سفری طولانی را در دل زمان طی کرده است.

تولد بابل: نامی از دل رودخانه

در تاریخ ۲۷ آبان سال ۱۳۱۰ شمسی، به دستور رضاشاه پهلوی، نام این شهر رسماً از بارفروش به بابل تغییر یافت. این تغییر نام پنج سال پیش از تغییر نام مشهدسر به بابلسر صورت گرفت. نام بابل از نام رودخانه باول یا بابلرود گرفته شده که از میان این دو شهر می گذرد. بابل از دو تکواژ با به معنی آب و بل به معنی فراوان و بسیار تشکیل شده و به معنای جایی که آب فراوان دارد است. وجود روستاهای تاریخی با نام هایی چون بابلکنار، بابل پشت و بابلکان، نشان می دهد که این نام پیش از تغییر رسمی نیز در منطقه ریشه داشته است.

برخی روایات غیرمستند و محلی نیز درباره نام گذاری بابل مطرح شده اند، از جمله ارتباط آن با نفوذ بابی ها در شهر بارفروش در دهه ۱۲۶۰ قمری یا اسکان یهودیان اصفهانی و اشاره به شهر تاریخی بابل در عراق. با این حال، این ادعاها نیاز به تحقیقات بیشتر دارند و هیچ تایید رسمی بر آن ها وجود ندارد. مستندات تاریخی، ریشه نام بابل را به رودخانه پرآب آن و معنای آب فراوان نسبت می دهند.

رویدادهای سرنوشت ساز در تاریخ بابل

بابل در طول تاریخ شاهد رویدادها و تحولات بسیاری بوده است که هر یک نقشی در شکل گیری هویت کنونی آن داشته اند:

• قیام های علویان و تاریخ طبرستان: مامطیر در جریان قیام حسن بن زید علوی (داعی کبیر) در سال ۲۵۰ ه‍.ق علیه حکمران عرب طبرستان نقش مهمی ایفا کرد. این شهر همواره یکی از نقاط استراتژیک در منطقه طبرستان به شمار می رفته است.
• وقایع مربوط به فرقه بابیه (فتنه بابیه): در اوایل سلطنت ناصرالدین شاه، قلعه شیخ طبرسی در نزدیکی بارفروش، صحنه رویارویی پیروان سیدعلی محمد باب با نیروهای دولتی بود. این واقعه که از سال ۱۲۶۴ ه‍.ق آغاز شد، نقش مهمی در تاریخ سیاسی ایران داشت و بارفروش مرکز اصلی این درگیری ها در مازندران بود.
• نقش بابل در دوران مشروطیت: بارفروش در دوران مشروطه نیز یکی از کانون های فعالیت های سیاسی بود. نمایندگانی از این شهر به مجلس شورای ملی راه یافتند و انجمن های ولایتی در آن شکل گرفت.
• اشغال بابل توسط متفقین در جنگ جهانی دوم: در شهریور ۱۳۲۰، قوای شوروی به عنوان بخشی از متفقین، شمال ایران از جمله بابل را اشغال کردند. این اشغال تحولات سیاسی و اجتماعی زیادی را در پی داشت و شهر بابل به پایگاه نظامی سربازان روسی تبدیل شد.

مردم بابل: فرهنگ، زبان و آداب و رسوم

مردم بابل، با ریشه های عمیق تاریخی و فرهنگی خود، بخشی جدایی ناپذیر از هویت این شهر به شمار می روند. ویژگی های قومی، زبانی و مذهبی آن ها، رنگ و بوی خاصی به زندگی در این منطقه بخشیده است.

قومیت و ریشه ها

مردم بابل از قومیت طبری هستند که ریشه در قوم باستانی تپوری (به یونانی: Τάπυροι) دارند. قوم تپوری در دوران پیش از اسلام در این منطقه سکونت داشتند و پس از اسلام، سرزمینشان به طبرستان و خودشان به طبری مشهور شدند. این قوم باستانی، سهم بزرگی در شکل گیری فرهنگ و تاریخ مازندران داشته و تداوم آن در نسل های کنونی مردم بابل مشهود است. اصطلاحات و واژگان بومی، نوع زندگی و آداب و رسوم، همگی رگه هایی از این گذشته پربار را به همراه دارند.

گویش شیرین بابلی

مردم بابل به گویش بابلی صحبت می کنند که پرگویشورترین گویش از گویش های زبان مازندرانی است. این گویش نه تنها در بابل، بلکه در شهرستان های بابلسر و فریدونکنار نیز رایج است. گویش بابلی ویژگی های زبانی خاص خود را دارد و اهالی بابل در سخن گفتن به زبان طبری، سریع البیان هستند و اغلب در محاوره، از حرف «وَ /va/» با جنبه تاکیدی استفاده می کنند که به گفتارشان طراوت و صمیمیت خاصی می بخشد. این گویش، پلی ارتباطی میان نسل ها و گنجینه ای از ادبیات شفاهی و داستان های محلی است.

دین و مذهب

پیشینه مذهبی بابل نیز مانند تاریخش، رنگارنگ و غنی است. پیش از ورود اسلام به ایران، ساکنان این منطقه پیرو آیین میتراییسم (مهرپرستی) بودند که وجود آتشکده ها و نام مه میترا گواه آن است. پس از ورود اسلام، مردم منطقه پس از مقاومتی کوتاه، به دین اسلام و مذهب شیعه دوازده امامی روی آوردند. پیش از انقلاب اسلامی، اقلیت مذهبی یهودی نیز در بابل ساکن بودند که پس از انقلاب، بسیاری از آن ها مهاجرت کردند. در حال حاضر، بیشتر مردم بابل مسلمان و پیرو مذهب شیعه دوازده امامی هستند و همزیستی مسالمت آمیزی در بین گروه های مذهبی مختلف وجود دارد.

روز بابل

در آبان ماه ۱۴۰۱، شورای فرهنگ عمومی شهرستان بابل، با نظر اکثریت، ۱۵ آبان ماه را به عنوان روز بابل نامگذاری کرد. این تاریخ، مصادف با زادروز سید حسین فلاح نوشیروانی، نیکوکار بزرگ و نامی بابل است که نقش مهمی در توسعه این شهر، به ویژه در حوزه آموزش و صنعت، ایفا کرده است. با توجه به همزمانی روز بابل با روز مازندران (۱۴ آبان)، برنامه های مشترکی در این ایام برگزار می شود که فرصتی برای گرامیداشت مفاخر و معرفی هرچه بیشتر فرهنگ و تاریخ این دیار است.

شاهراه های اقتصادی بابل

اقتصاد بابل، ترکیبی از کشاورزی دیرینه، تجارت پویا و صنعت نوظهور است که این شهر را به یکی از مراکز مهم اقتصادی مازندران تبدیل کرده است. این تنوع، به همراه مراکز آموزشی و درمانی پیشرفته، زیربنای توسعه و پیشرفت بابل را فراهم آورده است.

قلب تپنده کشاورزی

کشاورزی، ستون فقرات اقتصاد بابل است. شالیزارهای وسیع و سرسبز اطراف شهر، نشان از اهمیت کشت و برداشت برنج دارد که نه تنها نیازهای محلی را تامین می کند، بلکه سهم مهمی در تولید ملی برنج نیز دارد. علاوه بر برنج، مرکبات به ویژه نارنج، نقش برجسته ای در اقتصاد و هویت این شهر ایفا می کند. بابل به درستی به شهر بهارنارنج معروف شده است، زیرا تراکم بالای درختان نارنج (بیش از ۵۰۰ هزار اصله) در محدوده این شهر، دلیل مبرهنی بر این باور تاریخی و فرهنگی است. شکوفه های بهارنارنج نه تنها عطر دل انگیزی را در فضای شهر می پراکنند، بلکه زمینه را برای تولید محصولات جانبی مانند عرق بهارنارنج و مربا فراهم می آورند.

تجارت، از دیروز تا امروز

بابل، به دلیل موقعیت جغرافیایی و تاریخی خود، همواره یک قطب تجاری مهم در شمال ایران بوده است. بازار تاریخی بابل که در گذشته بازار بارفروش نامیده می شد، با کاروانسراهای متعدد، محلی پر رونق برای تبادل کالاها و تجارت بود. در دوران قاجار، این شهر دارای ۳۱ کاروانسرا برای تجار و ۱۳ کاروانسرا برای کاروان ها بود که نشان دهنده رونق بی سابقه آن است.

امروزه نیز بابل با وجود بانک های متعدد و اتاق بازرگانی فعال، همچنان نقش مهمی در تجارت منطقه ایفا می کند. سوغات محلی و صنایع دستی، از جمله حصیربافی، ظروف چوبی و محصولات مرتبط با بهارنارنج، علاوه بر حفظ سنت ها، به رونق اقتصادی شهر کمک می کنند.

صنعت و کارآفرینی

بابل در سالیان اخیر گام های مهمی در توسعه صنعتی برداشته است. این شهرستان دارای شش شهرک صنعتی مستقل شامل لاله آباد، منصورکنده، کاردیکلا، بابل (بندپی)، بابلکنار و درون کلا است. بزرگترین این شهرک ها، بابلکنار با مساحت بیش از ۳۸.۵ هکتار است. حضور واحدهای تولیدی فعال و معتبر، از جمله کارخانه ایران خودروی مازندران، نشان دهنده پتانسیل بالای این شهر در حوزه صنعت و کارآفرینی است. این واحدها فرصت های شغلی فراوانی ایجاد کرده و به رشد و توسعه اقتصادی منطقه کمک می کنند.

مراکز آموزش عالی و درمانی

بابل به عنوان یک مرکز دانشگاهی و درمانی مهم در شمال کشور شناخته می شود. دانشگاه صنعتی نوشیروانی بابل، یکی از برترین دانشگاه های ایران در رتبه بندی های بین المللی مانند مؤسسه تایمز است و نقش مهمی در تربیت نیروهای متخصص و انجام پژوهش های علمی دارد.

همچنین، بابل اولین شهر در شمال کشور است که دانشگاه علوم پزشکی سراسری در آن تاسیس شد. این دانشگاه و بیمارستان های متعدد شهر، از جمله بیمارستان های آیت الله روحانی، شهید بهشتی، شهید یحیی نژاد، کودکان شفیع زاده و ۱۷ شهریور، خدمات درمانی گسترده ای را به مردم منطقه و استان ارائه می دهند. این مراکز نه تنها به تامین سلامت جامعه کمک می کنند، بلکه با جذب دانشجو و کادر درمانی، به اقتصاد و توسعه بابل نیز یاری می رسانند.

نبض فرهنگ و هنر در بابل

بابل، همواره کانون فعالیت های فرهنگی و هنری در مازندران بوده و از دیرباز پیشگام در حوزه های مختلف ادبیات، مطبوعات، سینما و هنرهای تجسمی به شمار می رود. این شهر با جشنواره های ماندگار و چهره های سرشناس خود، در تقویم فرهنگی کشور جایگاه ویژه ای دارد.

مطبوعات و رسانه

تاریخچه مطبوعات در بابل، غنی و درخشان است. نشریات قدیمی بسیاری در این شهر منتشر می شدند که نام هایی چون بابل نومه، آوای مازندران، ارمغان سالکی و جنگ مازندران تنها بخشی از آن هاست. اگرچه بسیاری از این نشریات قدیمی دیگر فعال نیستند، اما تعدادی از هفته نامه ها و ماهنامه های خبری و فرهنگی-اقتصادی مانند بابل نامه، آوای مازندران، دریاسر و چشمه توسعه همچنان به فعالیت خود ادامه می دهند. علاوه بر این، خبرنامه ای فرهنگی و هنری با نام بارفروش نیز توسط بابلی های مقیم تهران منتشر می شود که به انعکاس فعالیت های هنرمندان و ادیبان مازندران می پردازد.

پیشگامی در سینما و تئاتر

بابل با تاسیس اولین سینمای شمال کشور در سال ۱۳۰۷ شمسی، جایگاه ویژه ای در تاریخ سینمای ایران دارد. سینماهایی مانند استقلال (داریوش)، انقلاب (مهر) و آزادی (شهر فرنگ) سال ها میزبان علاقه مندان به هنر هفتم بودند. اگرچه برخی از این سینماها تغییر کاربری داده یا تعطیل شده اند، اما سینما آزادی همچنان فعال است. مجتمع فرهنگی سینمایی بابل، به عنوان مجهزترین و کامل ترین مجموعه فرهنگی سینمایی در شمال کشور، با فضایی بالغ بر ۶۵۰۰ متر مربع زیربنا، دارای سالن اختصاصی تئاتر با سن گردان، سالن سینمایی با ظرفیت ۳۵۰ نفر و سالن تابستانی روباز است. این مجتمع همچنین شامل نگارخانه ها، کارگاه های عکس و فیلم و فضاهای نمایشگاهی است که به پویایی فضای هنری شهر کمک شایانی می کند.

نگارخانه ها و کتابخانه ها

بابل با داشتن نگارخانه های فعال و کتابخانه های عمومی متعدد، بستری مناسب برای رشد و شکوفایی هنرهای تجسمی و مطالعه فراهم کرده است. نگارخانه هایی مانند آبی، مولائیان، آفتاب، هنر پویا، هنر و روحا، میزبان آثار هنرمندان و محلی برای تبادل اندیشه در حوزه تجسمی هستند. همچنین، ۱۱ کتابخانه عمومی در بابل مشغول فعالیت هستند و ۳ کتابخانه دیگر نیز در حال ساخت است که دسترسی شهروندان به منابع علمی و فرهنگی را تسهیل می کند.

جشنواره های ماندگار

بابل میزبان دو جشنواره مهم و ملی است که شهرت آن را در سطح کشور و حتی منطقه افزایش داده است:

• جشنواره فیلم کوتاه وارِش: این جشنواره که یکی از قدیمی ترین جشنواره های استان مازندران است، در سال ۱۳۷۸ توسط مهدی قربان پور، مستندساز مازندرانی، در بابل پایه گذاری شد. وارِش در زبان محلی مازندرانی به معنای باران است. این جشنواره که هر دو سال یک بار برگزار می شود، از سطح استانی آغاز و به تدریج به سطح منطقه ای (با حضور استان های همجوار)، ملی و حتی بین المللی (با حضور کشورهای حاشیه خزر و قفقاز) ارتقا یافته است.
• جشنواره ملی بهار نارنج: این جشنواره، از جمله آیین های سنتی مازندرانی هاست که برای اولین بار در دهه ۷۰ در بابل کلید خورد و اکنون به ثبت ملی رسیده است. دبیرخانه دائمی این جشنواره نیز در بابل دایر است و هر سال صدها مقاله علمی به آن ارسال می شود. این جشنواره هر ساله در اردیبهشت ماه و با شکوه خاصی در بوستان نوشیروانی بابل برگزار می شود. هدف اصلی آن، احیای این آیین سنتی، صنعتی کردن فرآورده های بهارنارنج و ایجاد فضایی بانشاط و مبتنی بر صمیمیت و تقویت فرهنگ مهرورزی با طبیعت است.

بابل در ادبیات فارسی و چهره های سرشناس

بابل نه تنها در تاریخ و جغرافیا، بلکه در ادبیات فارسی نیز رد پای خود را گذاشته است. شاعران و نویسندگان بسیاری در آثار خود به این شهر پرداخته اند. همچنین، این شهر مهد پرورش چهره های سرشناس بسیاری در حوزه های علم، هنر، سیاست، ورزش و ادبیات بوده است که هر یک در زمینه خود افتخارآفرینی کرده اند. از جمله می توان به استادان و دانشمندان برجسته، هنرمندان بنام، سیاستمداران تاثیرگذار و قهرمانان ورزشی اشاره کرد که نام بابل را در اقصی نقاط کشور و جهان پرآوازه کرده اند.

جاذبه های گردشگری: هر گوشه یک زیبایی

بابل، گنجینه ای از زیبایی های طبیعی و تاریخی است که هر گردشگری را به خود جذب می کند. از ییلاقات سرسبز و کوهستان های مه گرفته تا جنگل های انبوه، آبشارهای خنک، دریاچه های آرام و بناهای تاریخی کهن، این شهر داستان های بی شماری برای روایت دارد.

ییلاقات بهشتی

ییلاقات بابل، بهشتی برین برای علاقه مندان به طبیعت و آرامش است که در فصول گرم سال، مقصدی خنک و دل انگیز برای فرار از گرمای شهر به شمار می روند:

• فیلبند: معروف به بام مازندران و مرتفع ترین ییلاق این استان، در بخش بندپی غربی بابل واقع شده است. از فراز تپه های بلند فیلبند، می توان چشم اندازهای خیره کننده از شهرهای بابل، آمل، قائمشهر، ساری و دریای خزر را تماشا کرد. پدیده دریای ابر در این ییلاق، تجربه ای سحرانگیز را برای بازدیدکنندگان رقم می زند.
• شیخ موسی: این ییلاق زیبا در بخش بندپی شرقی بابل، با آبشارها، امامزاده ها و فضای معنوی خود، محلی برای آرامش و نیایش است.
• لهه (لِحه): ییلاقی با دورنمای چشم نواز که به ییلاق شیخ موسی مشرف است و مناظر طبیعی دلپ ذیری دارد.
• شاه لینگ چال (شالینگِچال) و نیراسم (نِراسم): از سردترین و مرتفع ترین ییلاقات مازندران در بخش بندپی شرقی که در فصل بهار، سرسبزی و چشم اندازهای بی بدیلی را ارائه می دهند.
• اسب خونی: ییلاقی مرتفع در جنوب شرقی بندپی شرقی با ارتفاعی تا ۳۰۰۰ متر از سطح دریا که با چرات و انند سوادکوه هم مرز است و در فصل بهار و تابستان پذیرای کوهنوردان بسیاری است.
• ورزنه: ییلاقی زیبا در منتهی الیه مرز جغرافیایی بابل و لزور فیروزکوه با آب و هوای بسیار خنک و گوارا که توسط کوه های اطراف احاطه شده است.

بهترین زمان بازدید از این ییلاقات، از اواخر بهار تا اوایل پاییز است که هوا مطبوع و طبیعت در اوج زیبایی خود قرار دارد.

جنگل ها و پارک های سرسبز

بابل دارای جنگل ها و پارک های متعددی است که فرصت های بی نظیری برای طبیعت گردی و تفریح فراهم می کنند:

• پارک جنگلی بزچفت: این پارک جنگلی حفاظت شده در بخش بابلکنار و روستای درونکلا شرقی قرار دارد و با مساحت حدود ۷۶۸ هکتار، زیستگاه گونه های گیاهی و جانوری متنوعی است.
• جنگل های نارنجلو، شیاده و ویوج: این جنگل ها نیز در بخش های مختلف شهرستان بابل قرار دارند و با درختان انبوه و مسیرهای پیاده روی دل انگیز، مقاصدی محبوب برای گردشگران هستند.
• پارک های شهری: پارک شهید شکری (ولیعهد سابق) و پارک ارم از جمله پارک های مرکزی شهر بابل هستند که فضای مناسبی برای استراحت و تفریح شهروندان فراهم می آورند.

آبشارها و چشمه های خنک

طبیعت بابل با آبشارهای بلند و چشمه های زلال خود، روح بخش و نشاط آور است:

• هفت آبشار (تیرکن): این مجموعه آبشارها در روستای تیرکن و بخش بابلکنار قرار دارند و شامل هفت آبشار کوچک متوالی هستند که به سمت آبشار هفتم، مسیر پرفراز و نشیبی را باید پیمود.
• آبشارهای حاجی شیخ موسی، کیمون و گزو: این آبشارها نیز در مناطق ییلاقی و کوهستانی بابل واقع شده اند و زیبایی های طبیعی منطقه را دوچندان می کنند.
• چشمه آب گرم اَزرو: این چشمه در روستای آری از توابع بندپی شرقی قرار دارد و به دلیل خواص درمانی آب آن، جاذبه توریستی مهمی به شمار می رود.

دریاچه ها و آب بندان ها

بابل دارای چندین دریاچه و آب بندان است که هر یک زیبایی و کارکرد خاص خود را دارند:

• دریاچه سد شیاده: این سد در جنوب غربی بابل و در بخش بندپی غربی واقع شده و دریاچه آن، محلی برای آرامش و لذت بردن از طبیعت است.
• دریاچه کامی کلا: در بخش بندپی غربی و در میان کوه های البرز، با چشم انداز کوه و جنگل، طبیعتی بکر و دل انگیز دارد.
• آب بندان رمنت: این آب بندان در روستای رمنت از توابع بخش مرکزی بابل قرار دارد و علاوه بر زیبایی، در کشاورزی منطقه نیز نقش دارد.

اماکن تاریخی، روایتگر گذشته

بناهای تاریخی بابل، راویان خاموش گذشته پربار این شهر هستند:

• پل محمدحسن خان: این پل باشکوه که بر روی بابلرود قرار دارد، شاهکاری از معماری دوران زندیه است. محمدحسن خان قاجار، جد آقامحمدخان قاجار، این پل را در سال ۱۱۴۶ ه‍.ق با صرف هزینه ای قابل توجه ساخت. این پل با طولی حدود ۱۴۰ متر، ۸ چشمه (طاق) و ارتفاع ۸ متر، تا سال ۱۳۴۳ شمسی، راه ارتباطی اصلی بابل و آمل بود و هنوز هم از نظر اقتصادی و ارتباطی اهمیت دارد. این اثر در سال ۱۳۵۶ به ثبت ملی رسیده است.
• مسجد جامع بابل: قدمت بنای اولیه این مسجد به دوران مازیار بن قارن بازمی گردد، اما پس از تخریب در اثر زلزله در دوران فتحعلی شاه قاجار، در سال ۱۲۷۰ شمسی بازسازی شد. این مسجد با معماری خاص خود، یکی از مهم ترین اماکن مذهبی و تاریخی شهر است.
• کاخ شاهپور (دانشگاه علوم پزشکی): این کاخ زیبا در باغ معروف بحر ارم قرار داشت. در دوران صفویه، در این منطقه دریاچه ای با جزیره ای زیبا وجود داشت که شاه عباس اول در آن عمارت هایی ساخت. در سال ۱۳۱۰ شمسی، دریاچه خشک و هموار شد و رضاشاه پهلوی کاخی زیبا در آن بنا نهاد که امروزه به عنوان دانشگاه علوم پزشکی بابل مورد استفاده قرار می گیرد.
• خانه های تاریخی: خانه اوصیا در پنجشنبه بازار بابل، نمونه ای از معماری دوران قاجار است که با سبک خاص و جزئیات هنری خود، روایتگر زندگی در گذشته است.
• حمام های تاریخی: حمام میرزا یوسف ملکی، مربوط به دوره صفویه، یکی از حمام های تاریخی شهر است که در محله سرحمام واقع شده و در سال ۱۳۷۸ به ثبت ملی رسیده است.
• تکیه ها و قلعه ها: تکیه ابوالحسن کلا مربوط به دوره قاجار و قلعه های قدیمی فیروزجاه و توجی (ترنجه) که هر یک تاریخچه ای غنی دارند، از دیگر اماکن تاریخی بابل به شمار می روند. قلعه فیروزجاه در گذشته محلی استراتژیک و حتی زندان بوده و قلعه توجی (ترنجه)، یکی از قدیمی ترین شهرهای مازندران در دوران ساسانی، توسط تیمور لنگ ویران شد.
• میدان ها و خیابان های قدیمی: سبزه میدان (اولین نقطه ورودی شهر که در دوران پهلوی ستون و سپس چهار شیر سنگی در آن نصب شد)، چهارراه شهدا (که در گذشته مدفن چهار تن از یاران آیت الله العظمی سعیدالعلما بود) و خیابان های قدیمی، بخش های زنده و پویای تاریخ بابل هستند.

اماکن مذهبی و معنوی

بابل با دارا بودن امامزاده ها و بقاع متبرکه متعدد، فضای معنوی خاصی دارد. امامزاده هایی مانند امامزاده عباس، محلی برای زیارت و آرامش خاطر مؤمنان هستند. مسجد محدثین که قدمت آن به دوران افشاریه و زمان نادرشاه افشار بازمی گردد و حدود ۳۰۰ سال سابقه دارد، از مساجد تاریخی و مهم شهر است که علمای برجسته ای همچون ملامحمد نصیر بارفروشی (ملانصیرا) در جوار آن مدفون هستند.

بابل، شهر پهلوان پرور: افتخارآفرینی در ورزش

بابل، به دلیل پرورش قهرمانان و ورزشکاران برجسته در رشته های مختلف، به شهر پهلوان پرور شهره است. عشق به ورزش در تار و پود این شهر ریشه دوانده و از کشتی گرفته تا فوتبال و والیبال، بابل همواره در میادین ورزشی خوش درخشیده است.

کشتی، ورزش اول بابل

کشتی، بیش از یک ورزش، بخشی از هویت و فرهنگ بابل است. این شهر مهد پرورش قهرمانان بزرگی بوده که در سطوح ملی، آسیایی، جهانی و المپیک، مدال آور شده اند. نام هایی چون امامعلی حبیبی (اولین مدال آور طلای المپیک ایران در کشتی آزاد)، بشیر باباجان زاده و رضا اطری، افتخارات بی شماری را برای بابل و ایران به ارمغان آورده اند.

کشتی گیران آزادکار و فرنگی کار بابلی در تمامی رده های سنی، از خردسالان تا پیشکسوتان، بارها قهرمان مازندران و ایران شده اند و همواره بخش مهمی از تیم های قهرمان استان را تشکیل داده اند. علاوه بر کشتی رسمی، کشتی سنتی لوچو نیز در بابل رواج دارد و پهلوانان قدری در این رشته سنتی، از جمله عیسی رمضانی، به شهرت رسیده اند. بابل همچنین میزبان تورنمنت های مهم کشتی در سطوح استانی و ملی بوده و اردوهای تیم ملی کشتی ایران نیز بارها در این شهر برگزار شده است.

در لیگ برتر کشتی آزاد ایران، بابل با تیم هایی مانند آزادگان بابل، خونه به خونه بابل، صدرای داماش بابل و اخیراً آرش زین بابل، بیمه رازی بابل و سید بابل حضور فعال و موفقی داشته و سابقه نایب قهرمانی و مقام سومی در مسابقات کشوری بزرگسالان را در کارنامه خود دارد.

فوتبال و سایر رشته ها

علاوه بر کشتی، فوتبال نیز در بابل جایگاه ویژه ای دارد. این شهر در دهه ۹۰ شمسی، صاحب نماینده ای در رقابت های لیگ آزادگان (دسته یک فوتبال ایران) بود. تیم هایی مانند خونه به خونه بابل، رایکا بابل و دریا کاسپین بابل (نام های متوالی یک تیم) در این لیگ حضور داشتند. همچنین باشگاه های فوتبال دیگری مانند دریا بابل و پیام بابل نیز در لیگ های استانی و کشوری فعالیت کرده اند.

رشته های ورزشی دیگر نیز در بابل فعال هستند. در دهه ۸۰، تیم بیم بابل در لیگ برتر والیبال و بسکتبال کشور حضور داشت و با جذب بازیکنان مطرحی چون فرهاد قائمی، اوگنی ایوانف و ایمان زندی، همواره یکی از تیم های قدرتمند مسابقات و رقابت های آسیایی بود. در فوتسال بانوان نیز، تیم طلایی پوشان بابل در سال ۱۳۹۴ به لیگ برتر فوتسال بانوان ایران صعود کرد که نشان از پتانسیل بالای این شهر در ورزش های گروهی است.

امکانات ورزشی

بابل دارای زیرساخت های ورزشی مناسبی برای حمایت از استعدادهای ورزشی خود است. بیش از ۴۰ مکان ورزشی سرپوشیده و سرباز در این شهرستان وجود دارد. ورزشگاه شهدای هفتم تیر بابل، یکی از مهمترین این مراکز است که سال ها میزبان اردوهای تیم های ملی فوتبال نوجوانان و جوانان ایران و همچنین تیم های باشگاهی کشور بوده است. علاوه بر این، سالن های ورزشی چندمنظوره، آکادمی های تخصصی بسکتبال، پینگ پنگ و ژیمناستیک، باشگاه های فوتبال چمن مصنوعی، استخرهای سرپوشیده و سرباز، و مجموعه های شطرنج و وزنه برداری، امکانات لازم برای توسعه ورزش در بابل را فراهم آورده اند.

فهرست برخی از مراکز ورزشی مهم بابل:

• ورزشگاه شهدای هفتم تیر (بلوار نوشیروانی)
• سالن سردار سجودی (بلوار نوشیروانی)
• سالن آزادی (خیابان مدرس)
• سالن دانشگاه آزاد (بلوار امام رضا)
• خانه پینگ پنگ نوشاد عالمیان (بلوار طالقانی-پاسداران ۴)

حمل ونقل و دسترسی به بابل

دسترسی به بابل از طریق راه های زمینی به آسانی امکان پذیر است، هرچند که پتانسیل های حمل ونقل هوایی و ریلی نیز در این شهر مورد توجه قرار گرفته و پروژه هایی برای توسعه آن در دست بررسی است.

راه های زمینی

بابل از طریق شبکه راه های زمینی به شهرهای مهم ایران متصل است. بزرگراه های اصلی مانند جاده هراز و جاده فیروزکوه، نقش مهمی در تسهیل دسترسی به این شهر از تهران و سایر نقاط کشور ایفا می کنند. بابل در فاصله ۲۱۰ کیلومتری شمال شرقی تهران قرار دارد و از طریق این بزرگراه ها، رفت وآمد به آن نسبتاً آسان است. همچنین، پایانه های مسافربری بابل خدمات حمل ونقل بین شهری را به شهرهای مختلف ارائه می دهند.

برای روشن شدن فواصل، جدول زیر فاصله بابل را با برخی شهرهای مهم ایران نشان می دهد:

شهر مقصد	فاصله (کیلومتر)
تهران	۲۰۷
ساری	۴۵
قائمشهر	۲۵
آمل	۴۰
مشهد	۷۵۰
رشت	۲۴۰

فرودگاه (داستان یک پتانسیل فراموش شده)

شاید کمتر کسی بداند که بابل/بابلسر دارای یکی از قدیمی ترین فرودگاه های کشور با کد بین المللی BBL بوده است. این فرودگاه در سال ۱۳۱۸ شمسی بر روی زمینی به مساحت ۱۰۰ هکتار و با دو باند خاکی راه اندازی شد. در ابتدا، این فرودگاه برای هواپیماهای آموزشی، خدمات پستی، سمپاشی کشاورزی و خدمات عمومی استفاده می شد. حتی از دهه ۴۰، پروازهای دو روز در هفته از تهران به بابلسر توسط شرکت هواپیمایی ایران در باند خاکی آن برقرار بود. قرار بود در برنامه پنجم عمرانی کشور (۱۳۵۶–۱۳۵۲)، ساختمان و تجهیزات فرودگاهی آن تکمیل شود، اما این طرح به انجام نرسید و فرودگاه به فراموشی سپرده شد.

امروزه، این زمین به محلی متروکه تبدیل شده و هیچ اثری از فرودگاه در آن دیده نمی شود. بخش عمده ای از زمین آن به مسکن کادر نیروی هوایی اختصاص یافته است و تلاش های نمایندگان مردم بابل و بابلسر برای احیای دوباره این فرودگاه تاکنون بی نتیجه مانده است. این موضوع نمادی از پتانسیل های از دست رفته و فرصت های توسعه ای است که می توانست بابل را از نظر حمل ونقل هوایی نیز به یکی از مراکز مهم کشور تبدیل کند.

راه آهن و پروژه های آینده

بابل به طور مستقیم به شبکه راه آهن سراسری متصل نیست، اما در فاصله ۱۵ کیلومتری راه آهن قائم شهر قرار دارد. با این حال، پروژه هایی در دست مطالعه است که می تواند آینده حمل ونقل ریلی بابل را دگرگون کند. طرح راه آهن ساری-رشت به طول بیش از ۲۰۰ کیلومتر، در صورت اجرایی شدن، نه تنها غرب و مرکز مازندران را به هم متصل می کند، بلکه کریدور ترانزیتی مناسبی برای بندر نوشهر خواهد بود و امکان سفر آسان تر را برای ساکنان غرب مازندران فراهم می آورد. بر اساس این طرح، شهرهای بابل، آمل، چمستان، نور، رویان، نوشهر و چالوس نیز صاحب خط راه آهن خواهند شد.

علاوه بر این، پروژه مونوریل در استان مازندران نیز در دست بررسی است. این طرح با هدف تسهیل ترافیک استان و اتصال شهرهای مرکزی، فاز اول خود را در شهرهای ساری، بابل، قائمشهر و آمل آغاز خواهد کرد. احداث مونوریل می تواند تاثیر قابل توجهی در فعالیت های اقتصادی و گردشگری استان داشته باشد و به رونق و توسعه بابل کمک شایانی کند.

پایانه های مسافربری

بابل دارای سه پایانه مسافربری است که خدمات حمل ونقل عمومی را به نقاط مختلف کشور و استان ارائه می دهند. این پایانه ها نقش مهمی در جابجایی مسافران و ارتباط بابل با سایر شهرها دارند و به نوعی شریان های حیاتی برای دسترسی زمینی به این شهر محسوب می شوند. پایانه های شمال، جنوب و شرق، پوشش گسترده ای از مسیرها را ارائه کرده و به تسهیل سفرهای درون و برون استانی کمک می کنند.

نتیجه گیری: بابل، مقصدی که باید کشف شود

بابل، فراتر از یک شهر در شمال ایران، گنجینه ای ارزشمند از تاریخ، طبیعت، فرهنگ و پویایی اقتصادی است. از عطر دل انگیز بهارنارنج که در کوچه پس کوچه هایش می پیچد تا زمزمه های بابلرود که روایتگر داستان های دیرین است، و از ییلاقات مه گرفته و جنگل های انبوه تا اماکن تاریخی باشکوه و جشنواره های پرشور، بابل هر آنچه را که یک مسافر برای تجربه ای غنی و فراموش نشدنی نیاز دارد، در خود جای داده است.

این شهر، با مردمانی از قومیت طبری و گویش شیرین بابلی، پیشگام در حوزه های مطبوعات، سینما و ورزش بوده و قهرمانان بسیاری را به کشور معرفی کرده است. مراکز آموزش عالی و درمانی پیشرفته، همراه با اقتصاد پویا مبتنی بر کشاورزی، تجارت و صنعت، زیربنای توسعه پایدار آن را فراهم آورده اند. بابل، با تمامی این ویژگی ها، نه تنها به عنوان شهر بهارنارنج و شهر جهانی تالاب ها، بلکه به عنوان قلب تپنده مازندران، نقشی بی بدیل در ابعاد ملی و منطقه ای ایفا می کند.

امیدواریم این گذر مجازی بر شهر بابل، شوق کشف و تجربه مستقیم زیبایی ها و غنای این دیار را در وجود شما بیدار کرده باشد. بابل، مقصدی است که باید به آن سفر کرد، در کوچه هایش قدم زد، عطر بهارنارنجش را استشمام کرد، و از نزدیک شاهد ترکیب دلنشین تاریخ، فرهنگ و طبیعت بی نظیر آن بود.