مهریه عندالاستطاعه در طلاق از طرف مرد

هنگامی که مردی قصد طلاق همسرش را دارد و مهریه زن از نوع عندالاستطاعه است، وضعیت حقوقی خاصی پیش می آید. در این شرایط، بر اساس رویه های قضایی جدید، شرط عندالاستطاعه بودن مهریه منتفی می شود و مرد مکلف به پرداخت کامل مهریه است، مگر اینکه بتواند اعسار خود را ثابت کند. این موضوع ابهامات زیادی را برای زوجین به وجود می آورد.

مهریه یکی از حقوق مالی مهم زن در عقد ازدواج است که می تواند به دو شکل عندالمطالبه یا عندالاستطاعه تعیین شود. تفاوت اصلی آن ها در این است که مهریه عندالمطالبه به محض وقوع عقد قابل مطالبه است، اما مهریه عندالاستطاعه به توانایی مالی مرد برای پرداخت آن وابسته است. این تمایز در زمان استمرار زندگی مشترک کاربرد دارد. اما سوال اساسی اینجاست که در صورت طلاق از طرف مرد، تکلیف مهریه عندالاستطاعه چه خواهد شد و آیا شرط توانایی مالی همچنان معتبر باقی می ماند؟ درک دقیق مبانی حقوقی، رویه های قضایی و مراحل عملی این نوع طلاق برای هر دو طرف – مرد متقاضی طلاق و زن مطالبه کننده مهریه – ضروری است تا بتوانند تصمیمات آگاهانه بگیرند و از حقوق خود دفاع کنند. این مقاله به بررسی جامع این موضوع با تکیه بر قوانین و آرای وحدت رویه دیوان عالی کشور می پردازد.

مبانی حقوقی مهریه عندالاستطاعه در طلاق از طرف مرد: تغییر ماهیت شرط عندالاستطاعه

نحوه مطالبه و پرداخت مهریه عندالاستطاعه، به ویژه زمانی که مرد قصد طلاق همسر خود را دارد، یکی از مسائل پیچیده در حقوق خانواده است. برای درک صحیح این موضوع، توجه به مبانی حقوقی و تحولات رویه قضایی در این زمینه اهمیت ویژه ای دارد.

اصل بقای حق مهریه و ماهیت آن

به محض جاری شدن عقد نکاح، مهریه به ملکیت زن درمی آید و یک حق مالی ثابت و غیرقابل سلب است. حتی با طلاق، این حق از بین نمی رود، مگر اینکه زن با اراده خود آن را ببخشد یا ابراء کند. مهریه، دینی است که مرد بر عهده دارد و در صورت عدم پرداخت، زن می تواند برای مطالبه آن اقدام کند. تفاوت در عندالمطالبه یا عندالاستطاعه بودن مهریه، تنها به زمان و نحوه مطالبه و اثبات تمکن مالی مرد بازمی گردد.

تغییر رویه قضایی در مورد شرط عندالاستطاعه در زمان طلاق

در گذشته، در خصوص مهریه عندالاستطاعه، این برداشت وجود داشت که زن برای مطالبه مهریه باید تمکن مالی مرد را ثابت کند. این موضوع فرآیند مطالبه را برای زنان دشوار می ساخت. اما با گذشت زمان و نیاز به شفاف سازی حقوقی، رویه قضایی در این زمینه تغییرات مهمی را تجربه کرد.

مهم ترین تحول در این زمینه، صدور آرای وحدت رویه از سوی دیوان عالی کشور بود که مفهوم و دامنه اعمال شرط عندالاستطاعه را به طور اساسی دگرگون کرد و حقوق زنان را در زمان طلاق تقویت بخشید.

تحلیل آرای وحدت رویه دیوان عالی کشور

آرای وحدت رویه دیوان عالی کشور، به ویژه رأی شعبه ۴۲ دیوان عالی کشور در تاریخ ۱۳۹۴/۲/۳۰ و رأی شعبه اول دیوان عالی کشور در تاریخ ۱۳۹۵/۴/۱۴، نقطه عطفی در تفسیر حقوقی مهریه عندالاستطاعه در طلاق از طرف مرد محسوب می شوند. این آرا به صراحت بیان می کنند که:

• شرط عندالاستطاعه بودن پرداخت مهریه، ناظر به بقای زوجیت است. این بدان معناست که توافق بر عندالاستطاعه بودن، صرفاً در دوران استمرار و دوام زندگی مشترک اعتبار دارد.
• با اراده زوج بر طلاق زوجه، این شرط منتفی می شود. به عبارت دیگر، زمانی که مرد تصمیم به طلاق می گیرد، دیگر شرط عندالاستطاعه بودن مهریه، مانع از مطالبه کامل آن توسط زن نیست.

این رویه قضایی، بار اثبات تمکن مالی را که پیش از این بر دوش زن بود، در زمان طلاق از طرف مرد برمی دارد. بدین ترتیب، با درخواست طلاق از سوی مرد، او مکلف به پرداخت کامل مهریه می شود و تنها راهکار قانونی برای مرد، اثبات اعسار و تقاضای تقسیط مهریه است. این تحول حقوقی، فرآیند مطالبه مهریه را شفاف تر کرده است.

مواد قانونی مرتبط

این تحولات قضایی ریشه در اصول و مواد قانونی مدنی و قانون حمایت خانواده دارد:

• ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی: «به مجرد عقد، زن مالک مهر می شود و می تواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن بنماید.» این ماده بر اصل مالکیت زن بر مهریه تأکید دارد.
• مواد مربوط به طلاق و حقوق مالی زوجه در قانون حمایت خانواده (به ویژه مواد ۲۹ و ۳۲): این مواد، دادگاه را مکلف می کنند که در زمان صدور گواهی عدم امکان سازش، تکلیف تمامی حقوق مالی زن از جمله مهریه را مشخص کند.

با توجه به این مبانی، روشن می شود که مهریه عندالاستطاعه در طلاق از طرف مرد، ماهیت خود را تا حد زیادی به سمت عندالمطالبه بودن سوق داده است؛ البته با این تفاوت که مرد می تواند برای قسط بندی آن درخواست اعسار دهد.

مراحل گام به گام طلاق از طرف مرد با مهریه عندالاستطاعه

طلاق از طرف مرد، حتی در مواردی که مهریه زن عندالاستطاعه است، فرآیندی مشخص و قانونی دارد. درک این مراحل برای هر دو طرف دعوا حیاتی است تا بتوانند به درستی عمل کرده و از حقوق خود دفاع کنند. این فرآیند با تقدیم دادخواست به دادگاه خانواده آغاز می شود و تا ثبت نهایی طلاق ادامه می یابد.

الف) اقدام اولیه مرد: تقدیم دادخواست طلاق

اولین گام برای مردی که قصد طلاق همسر خود را دارد، تنظیم و تقدیم دادخواست طلاق به دادگاه خانواده است. در این دادخواست، مرد باید خواستار طلاق شده و تمامی حقوق مالی زوجه را که بر عهده اوست، از جمله مهریه، نفقه (معوقه و ایام عده)، اجرت المثل ایام زوجیت و نصف دارایی (در صورت وجود شروط ضمن عقد) را ذکر کند. حتی اگر مهریه عندالاستطاعه باشد، مرد باید به آن اشاره کند، اما باید توجه داشت که با تغییر رویه قضایی، این شرط مانع از پرداخت کامل مهریه نخواهد بود.

ب) رسیدگی دادگاه و داوری

پس از ثبت دادخواست، پرونده به شعبه مربوطه ارجاع شده و تاریخ جلسه رسیدگی تعیین می شود. در این جلسه، طرفین یا وکلای آن ها حضور می یابند تا ادله و مستندات خود را ارائه دهند. دادگاه ابتدا برای سازش به مراکز مشاوره خانواده ارجاع می دهد. در صورت عدم سازش، دادگاه به بررسی سایر حقوق مالی و غیرمالی زوجه می پردازد. در این مرحله، با توجه به آرای وحدت رویه، دادگاه مرد را مکلف به پرداخت کامل مهریه می داند، حتی اگر مهریه عندالاستطاعه باشد.

پ) چالش پرداخت مهریه و صدور گواهی عدم امکان سازش

مهم ترین بخش این فرآیند، تعیین تکلیف مهریه و سایر حقوق مالی زن است. مرد موظف است مهریه را به صورت کامل پرداخت کند. در این مرحله، مرد می تواند با ارائه دادخواست اعسار، تقاضای تقسیط مهریه را داشته باشد. برای این کار، او باید مدارک و مستنداتی نظیر لیست اموال خود، استعلام حساب های بانکی و فیش حقوقی را به دادگاه ارائه دهد تا عدم توانایی خود برای پرداخت یکجای مهریه را ثابت کند. دادگاه پس از بررسی، در صورت احراز اعسار، مهریه را به صورت اقساطی تعیین می کند. پس از تعیین تکلیف تمامی حقوق مالی زن، دادگاه گواهی عدم امکان سازش را صادر می کند که به معنای اجازه ثبت طلاق است.

ت) ثبت طلاق در دفترخانه

با صدور گواهی عدم امکان سازش، زوجین یا وکلای آن ها فرصت دارند تا در مدت زمان مشخص (معمولاً سه ماه) با مراجعه به یکی از دفاتر رسمی ثبت طلاق، نسبت به ثبت رسمی طلاق اقدام کنند. در زمان ثبت طلاق، باید تمامی شرایط مندرج در گواهی عدم امکان سازش، از جمله پرداخت یا تقسیط مهریه، رعایت شده باشد. ثبت طلاق به معنای انحلال کامل رابطه زوجیت است.

نکات کلیدی و چالش های حقوقی برای مرد متقاضی طلاق با مهریه عندالاستطاعه

مردانی که قصد طلاق از طرف خود را دارند و مهریه همسرشان عندالاستطاعه است، با چالش ها و نکات حقوقی مهمی روبرو خواهند شد. شناخت این موارد می تواند به آن ها کمک کند تا با آگاهی بیشتری در این مسیر قدم بردارند و از حقوق خود به نحو احسن دفاع کنند.

عدم تأثیر عدم تمکین یا خیانت زن بر مهریه

یکی از باورهای غلط رایج این است که اگر زن تمکین نکند یا مرتکب خیانت شود، حق دریافت مهریه از او سلب می شود. این تصور از لحاظ حقوقی نادرست است. حق مهریه زن یک حق مالی مستقل است که به محض عقد نکاح برای او ایجاد می شود و هیچ یک از موارد فوق، تأثیری در اصل استحقاق مهریه ندارد. بنابراین، حتی اگر مرد به دلیل عدم تمکین یا خیانت همسرش درخواست طلاق دهد، باز هم مکلف به پرداخت مهریه او خواهد بود. البته عدم تمکین می تواند در حقوق مالی دیگر زن مانند نفقه، تأثیرگذار باشد.

اهمیت اثبات اعسار برای تقسیط مهریه

با توجه به رویه قضایی جدید که شرط عندالاستطاعه را در زمان طلاق از طرف مرد منتفی می داند، تنها راهکار مرد برای عدم پرداخت یکجای مهریه، اثبات اعسار است. مرد باید به دادگاه ثابت کند که توانایی پرداخت یکجای مهریه را ندارد و نیازمند تقسیط است. مدارک قوی برای اثبات اعسار شامل موارد زیر است:

• لیست کامل اموال منقول و غیرمنقول.
• استعلام از حساب های بانکی و گردش مالی.
• فیش حقوقی و قراردادهای کاری.
• شهادت شهود معتبر.

هر چقدر مرد در اثبات اعسار خود دقیق تر و مستندتر عمل کند، شانس بیشتری برای قسط بندی مهریه خواهد داشت.

مسئله مستثنیات دین

در فرآیند مطالبه مهریه، تمامی اموال مرد قابل توقیف نیستند. قانون مستثنیات دین را تعریف کرده است. این اموال شامل مواردی هستند که برای ادامه زندگی آبرومندانه مدیون و افراد تحت تکفل او ضروری هستند و در هیچ صورتی قابل توقیف یا فروش برای پرداخت بدهی (از جمله مهریه) نیستند. از جمله مهم ترین مستثنیات دین می توان به مسکن مورد نیاز، اثاثیه ضروری زندگی، ابزار و وسایل کار و امرار معاش اشاره کرد.

ضمانت های اجرایی عدم پرداخت مهریه

در صورتی که مرد علی رغم توانایی مالی از پرداخت مهریه خودداری کند یا پس از صدور حکم قسط بندی، اقساط را پرداخت ننماید، زن می تواند از ضمانت های اجرایی قانونی استفاده کند:

• ممنوع الخروجی: زن می تواند درخواست ممنوع الخروجی مرد را ارائه دهد تا زمان تعیین تکلیف مهریه.
• توقیف اموال: زن می تواند با معرفی اموال مرد (غیر از مستثنیات دین) به دادگاه یا اداره ثبت، درخواست توقیف و فروش آن ها را برای وصول مهریه خود داشته باشد.
• جلب: در شرایطی که مرد علی رغم حکم دادگاه مبنی بر پرداخت مهریه از پرداخت آن خودداری کند و اعسار او نیز ثابت نشده باشد یا اقساط خود را بدون دلیل موجه نپردازد، امکان صدور حکم جلب او وجود دارد.

نقش حیاتی وکیل متخصص در پرونده

پیچیدگی های حقوقی مهریه عندالاستطاعه در طلاق از طرف مرد، نیاز به همراهی یک وکیل متخصص خانواده را برای مرد دوچندان می کند. یک وکیل مجرب می تواند در تنظیم صحیح دادخواست، جمع آوری مستندات لازم برای اثبات اعسار، دفاع در جلسات دادگاه و ارائه مشاوره های لازم در خصوص مستثنیات دین، نقش حیاتی ایفا کند. بدون حضور وکیل، مرد ممکن است ناخواسته دچار اشتباهاتی شود که پیامدهای حقوقی و مالی سنگینی برای او در پی داشته باشد.

حقوق و دفاعیات زن در طلاق از طرف مرد با مهریه عندالاستطاعه

زمانی که مردی درخواست طلاق می دهد و مهریه زن عندالاستطاعه است، زن نیز باید از حقوق قانونی خود آگاه باشد تا بتواند به طور مؤثر از منافعش دفاع کند. اگرچه حق طلاق در قوانین ایران با مرد است، اما این به معنای نادیده گرفتن حقوق مالی زن نیست.

حق کامل مهریه بدون تأثیر شرط عندالاستطاعه

با استناد به آرای وحدت رویه دیوان عالی کشور، زمانی که مرد تصمیم به طلاق می گیرد، شرط عندالاستطاعه بودن مهریه منتفی می شود. این بدان معناست که زن حق دارد تمامی مهریه خود را مطالبه کند و دادگاه نیز مرد را به پرداخت کامل آن محکوم خواهد کرد. تنها راهکاری که برای مرد باقی می ماند، اثبات اعسار و درخواست تقسیط مهریه است. بنابراین، زن باید اطمینان داشته باشد که حتی با وجود عندالاستطاعه بودن مهریه در عقدنامه، در زمان طلاق از طرف مرد، حق او برای دریافت کامل مهریه محفوظ است.

عدم تأثیر عدم رضایت زن بر صدور حکم طلاق

در نظام حقوقی ایران، حق طلاق اصولاً با مرد است. بنابراین، حتی اگر زن با طلاق موافق نباشد، مرد می تواند با پرداخت تمامی حقوق مالی زن (از جمله مهریه، نفقه، اجرت المثل، نصف دارایی و …)، همسر خود را طلاق دهد. عدم رضایت زن ممکن است فرآیند دادرسی را طولانی تر کند، اما مانع از صدور حکم طلاق نخواهد شد. در چنین شرایطی، تمرکز زن باید بر دریافت تمامی حقوق مالی خود به بهترین شکل ممکن باشد.

اهمیت معرفی اموال مرد و جمع آوری مستندات

اگرچه با تغییر رویه قضایی، بار اثبات تمکن مالی مرد برای مهریه عندالاستطاعه در طلاق تا حد زیادی از دوش زن برداشته شده است، اما اطلاعات و مستنداتی که زن می تواند در مورد اموال و وضعیت مالی مرد ارائه دهد، همچنان نقش مهمی در سرعت بخشی و سهولت فرآیند مطالبه مهریه ایفا می کند. زن می تواند با معرفی اموال منقول و غیرمنقول مرد به دادگاه یا اجرای ثبت، به توقیف آن ها برای وصول مهریه کمک کند.

امکان درخواست ممنوع الخروجی مرد

یکی از ابزارهای قدرتمند قانونی که زن برای مطالبه مهریه عندالاستطاعه می تواند از آن استفاده کند، درخواست ممنوع الخروجی مرد است. این اقدام با تقدیم دادخواست مطالبه مهریه به دادگاه یا از طریق اجرای ثبت امکان پذیر است. با صدور حکم ممنوع الخروجی، مرد تا زمانی که تکلیف مهریه مشخص نشده و یا رضایت زن را جلب نکرده باشد، اجازه خروج از کشور را نخواهد داشت.

موضوع حق حبس زوجه و مهریه عندالاستطاعه

حق حبس یکی از حقوق قانونی زن است که به او اجازه می دهد تا قبل از دریافت کامل مهریه، از انجام وظایف زناشویی خودداری کند. اما در مورد مهریه عندالاستطاعه، این حق با محدودیت هایی همراه است. طبق نظر بسیاری از حقوقدانان و رویه قضایی، قید عندالاستطاعه بودن مهریه، مانع از اعمال حق حبس توسط زوجه می شود. دلیل این امر آن است که زن با قبول مهریه عندالاستطاعه، در واقع پرداخت مهریه را منوط به توانایی مالی مرد کرده و نمی تواند به صرف عدم پرداخت مهریه، از تمکین خودداری کند.

نقش وکیل متخصص برای زن

همانند مرد، زن نیز در پرونده های مهریه عندالاستطاعه در طلاق از طرف مرد، به شدت به کمک یک وکیل متخصص خانواده نیاز دارد. وکیل زن می تواند او را از تمامی حقوق قانونی اش آگاه کند، به جمع آوری مستندات کمک کند، لایحه های دفاعیه قوی تنظیم کند و در جلسات دادگاه از حقوق زن دفاع کند. همچنین، وکیل می تواند در مذاکره با مرد یا وکیل او برای رسیدن به بهترین توافق ممکن کمک رسان باشد.

سناریوهای خاص و سوالات متداول پیرامون مهریه عندالاستطاعه در طلاق از طرف مرد

در مباحث حقوقی خانواده، به ویژه موضوعات مرتبط با مهریه و طلاق، سوالات و ابهامات زیادی برای زوجین پیش می آید. در این بخش، به برخی از سناریوهای خاص و سوالات متداول در خصوص مهریه عندالاستطاعه در طلاق از طرف مرد پاسخ می دهیم تا دیدگاهی جامع تر ارائه شود.

آیا بخشیدن مهریه در ازای حق طلاق منطقی است؟

بخشیدن مهریه در ازای حق طلاق (موسوم به طلاق خلع) یک تصمیم کاملاً شخصی است. اگر مرد خود خواهان طلاق است، زن نیازی به بذل مهریه برای گرفتن حق طلاق ندارد، چرا که مرد خود درصدد جدایی است و مکلف به پرداخت مهریه است. این تصمیم باید با آگاهی کامل از تمامی جوانب حقوقی و با مشاوره وکیل اتخاذ شود.

اگر مرد درخواست طلاق بدهد، آیا مهریه به زن تعلق می گیرد؟

بله، مهریه حق قانونی زن است و به محض وقوع عقد نکاح، زن مالک آن می شود. فرقی نمی کند که چه کسی درخواست طلاق داده باشد. حتی اگر مرد به تنهایی و بدون رضایت زن درخواست طلاق دهد، مکلف است تمامی حقوق مالی زن، از جمله مهریه را پرداخت کند. در مورد مهریه عندالاستطاعه در طلاق از طرف مرد، شرط عندالاستطاعه بودن مهریه در زمان طلاق منتفی می شود و مرد باید مهریه را پرداخت کند.

قانون جدید مهریه (۱۴ سکه) چه تأثیری بر مهریه عندالاستطاعه در طلاق دارد؟

در ایران، قانونی مبنی بر محدودیت مهریه به ۱۴ سکه وجود ندارد. آنچه به عنوان «قانون ۱۴ سکه» مطرح است، در واقع مربوط به سقف صدور حکم جلب یا توقیف اموال در مورد مهریه است. بر اساس بخشنامه رئیس قوه قضائیه، در دعاوی مهریه، تنها تا سقف ۱۱۰ سکه بهار آزادی (یا معادل آن) امکان صدور حکم جلب یا توقیف اموال وجود دارد و برای مازاد بر این مقدار، مرد باید صرفاً در صورت اثبات تمکن مالی و عدم اعسار، آن را بپردازد و حکم جلب صادر نخواهد شد. این محدودیت تاثیری بر اصل مالکیت زن بر تمامی مهریه (حتی بیش از ۱۱۰ سکه) ندارد.

آیا امکان تبدیل مهریه عندالاستطاعه به عندالمطالبه (با توافق طرفین) قبل از طلاق وجود دارد؟

بله، تبدیل مهریه عندالاستطاعه به عندالمطالبه با توافق زوجین کاملاً امکان پذیر است. این توافق می تواند با مراجعه به دفترخانه رسمی ثبت ازدواج و تنظیم یک سند تکمیلی، به صورت رسمی ثبت شود. این اقدام می تواند در آینده، فرآیند مطالبه مهریه را برای زن ساده تر کند، چرا که دیگر نیازی به اثبات تمکن مالی مرد نخواهد بود.

تکلیف مهریه عندالاستطاعه در صورت فوت مرد در حین دادرسی طلاق چیست؟

مهریه، دین بر عهده مرد است. در صورت فوت مرد، مهریه از جمله دیون ممتاز محسوب می شود و قبل از تقسیم ارث میان ورثه، باید از ماترک متوفی پرداخت شود. بنابراین، اگر مرد در حین دادرسی طلاق فوت کند، زن همچنان می تواند مهریه خود را از اموال باقیمانده از همسرش مطالبه کند.

آیا مهریه به زنی که خیانت کرده تعلق می گیرد؟

بله، خیانت زن، به هیچ وجه، مانع از تعلق مهریه به او نمی شود. مهریه حق مالی است که به موجب عقد نکاح ایجاد می شود و تخلف از وظایف زناشویی (مانند خیانت) فقط در صورت اثبات در دادگاه می تواند منجر به کاهش نفقه یا حق سکونت شود، اما هرگز حق مهریه را ساقط نمی کند. این یک اصل حقوقی ثابت است و هیچ تفاوتی بین مهریه عندالاستطاعه یا عندالمطالبه در این زمینه وجود ندارد.

جمع بندی و نتیجه گیری: راهبردهای نهایی در مهریه عندالاستطاعه و طلاق از طرف مرد

موضوع مهریه عندالاستطاعه در طلاق از طرف مرد، همانطور که در این مقاله به تفصیل بررسی شد، یکی از پیچیده ترین و حساس ترین مسائل در دعاوی خانواده است. درک صحیح ابعاد حقوقی و رویه های قضایی مرتبط با آن، برای هر دو طرف، یعنی مردی که قصد طلاق دارد و زنی که خواهان مهریه خود است، از اهمیت حیاتی برخوردار است.

نکات کلیدی که در طول این مقاله به آن ها اشاره شد، شامل تغییر ماهیت شرط عندالاستطاعه با اراده مرد بر طلاق و لزوم پرداخت کامل مهریه توسط او، امکان درخواست اعسار و تقسیط مهریه برای مرد، و حقوق غیرقابل انکار زن در دریافت مهریه است. همچنین، ضمانت های اجرایی مانند ممنوع الخروجی و توقیف اموال، ابزارهایی قانونی برای زن به شمار می روند.

پیچیدگی های حقوقی و تغییرات مداوم در رویه های قضایی ایجاب می کند که در مواجهه با چنین پرونده هایی، به خصوص در مواردی که سرنوشت مالی و زندگی افراد در میان است، هرگز بدون مشاوره و همراهی وکیل متخصص خانواده اقدام نشود. وکیل با اشراف به قوانین و سوابق قضایی، می تواند بهترین راهکارها را ارائه دهد و از تضییع حقوق شما جلوگیری کند.

اگر با مسائل مرتبط با مهریه عندالاستطاعه در طلاق از طرف مرد روبرو هستید و به دنبال راهنمایی دقیق و تخصصی هستید، برای مشاوره حقوقی تخصصی با وکلای مجرب ما تماس بگیرید. ما آماده ایم تا با ارائه اطلاعات جامع و کاربردی، شما را در تمامی مراحل این فرآیند پیچیده یاری رسانیم و به شما در اتخاذ تصمیمات آگاهانه کمک کنیم.