نکات درس ۸ فارسی دوازدهم

درس هشتم فارسی دوازدهم با عنوان «از پاریز تا پاریس»، اثری از دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی، سفری پربار از گذشته به حال و از دیار کوچک پاریز تا پایتخت بزرگ فرانسه را روایت می کند. این درس سرشار از نکات زبانی، ادبی و فکری است که درک عمیق آن برای دانش آموزان ضروری است.

این سفرنامه ی دلنشین و عمیق، نه تنها بازتابی از خاطرات شخصی و تجربیات گوناگون نویسنده فرهیخته ی ماست، بلکه همچون آیینه تمام نمایی از تحولات فرهنگی، تاریخی و اجتماعی ایران و جهان را به ظرافت هر چه تمام تر به نمایش می گذارد. در این مقاله جامع و کاربردی، به بررسی دقیق و نکته به نکته ی این درس می پردازیم؛ از معنی واژگان و عبارات دشوار گرفته تا تحلیل ظرایف آرایه های ادبی و نکات زبانی ظریف که در فهم بهتر متن نقش کلیدی دارند. همچنین، رمزگشایی از پیام های عمیق و پندآموز نهفته در بطن روایت و بیت های شاعرانه، بخش مهمی از این بررسی خواهد بود. هدف اصلی ما ارائه منبعی کامل، روان و کاملاً کاربردی برای دانش آموزان عزیز است تا با تسلطی مثال زدنی بر تمام ابعاد این درس، آمادگی لازم و کافی را برای امتحانات نهایی و آزمون سرنوشت ساز کنکور سراسری به دست آورند و با اطمینان خاطر به استقبال چالش های پیش رو بروند.

معنی درس هشتم فارسی دوازدهم از پاریز تا پاریس

معنی کلمات و واژگان درس هشتم ادبیات فارسی دوازدهم

درس «از پاریز تا پاریس» از متون مهم و ارزشمند کتاب فارسی دوازدهم است که فهم دقیق آن نیازمند آشنایی با معنی واژگان و اصطلاحات خاصی است. این درس که به قلم شیوا و نغز دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی نگاشته شده، سرشار از کلمات و عباراتی است که ریشه های عمیق در فرهنگ و زبان فارسی دارند و برخی نیز به دلیل کاربرد خاص در متن، نیازمند توضیح بیشتر هستند.

در ادامه به بررسی جامع و دقیق کلمات و واژگان کلیدی این درس می پردازیم تا خوانندگان بتوانند با درکی عمیق تر، پیام ها و مفاهیم نهفته در آن را دریابند. این واژه نامه به شما کمک می کند تا با معنای صحیح هر کلمه، به لایه های پنهان متن راه یابید و از خواندن این اثر ارزشمند لذت بیشتری ببرید.

واژه	معنی	توضیحات تکمیلی
پاریز	نام بخشی از شهرستان سیرجان در استان کرمان	زادگاه نویسنده
فرسخ (فرسنگ)	واحد اندازه گیری مسافت	تقریباً معادل ۶ کیلومتر
کرّان	نام روستایی در پاریز	نقطه ای خاص در مسیر سفر اولیه نویسنده
چریغ آفتاب	طلوع آفتاب، صبح زود	اصطلاحی عامیانه و دلنشین
اتراق	توقف چند روزه در سفر، موقتاً در جایی اقامت گزیدن	ماندن و اقامت موقت
دانشسرای مقدّماتی	مرکز تربیت معلم قدیم	مؤسسه ای برای آموزش آموزگاران
تداعی	یادآوری، به خاطر آوردن	تداعی خاطرات، یادآوری چیزی
قریب	نزدیک	قریب به شش ماه، نزدیک به شش ماه
مُحصّل	دانش آموز	فردی که در حال تحصیل است
حواله	نوشته ای که به موجب آن دریافت کننده ملزم به پرداخت پول یا مال به شخص دیگری است	سند پرداخت یا انتقال وجه
دهاتی	روستایی	فردی اهل روستا، ساده و بی آلایش
کازیه	جاکاغذی، جعبه چوبی یا فلزی روباز برای قرار دادن کاغذ	وسیله ای برای نظم دادن به کاغذها روی میز
تحریر	نوشتن	ماشین تحریر، ابزار نوشتن
استبعاد	دور دانستن، بعید شمردن چیزی	استبعاد داشتن: بعید و دور بودن از تحقق امری
غایت القصوی	حد نهایی چیزی، کمال مطلوب	نهایت آرزو یا هدف
امّان	پایتخت اردن	شهری در مسیر سفر هوایی نویسنده
آتن	پایتخت یونان	مهد دموکراسی
سَرپَرزدن	توقف کوتاه	مانند فرود پرنده برای لحظه ای کوتاه
طیلسان	نوعی ردا، جامه ای گشاد و بلند	لباسی بلند و پوشاننده
جرّاره	ویژگی نوعی عقرب زرد بسیار سمی که دمش روی زمین کشیده می شود	اشاره به خطرناکی
مار غاشیه	ماری بسیار خطرناک در دوزخ (غاشیه: سوره ای از قرآن، از نام های قیامت)	کنایه از نهایت خطر و بلا
چشمگیر	شایان توجه، با ارزش و مهم	قابل ملاحظه، برجسته
قطور	ضخیم، کُلُفت، ستبر	دیوار قطور
بارو	قلعه، دیوار قلعه	دیوارهای دفاعی شهر
فراز	بالا	فراز برج ها
مستعجل	زودگذر، شتابنده، ناپایدار	دولت مستعجل: حکومت کوتاه مدت
سوءِ هاضمه	بدگواری، دیر هضمی	هرگونه اشکال یا اختلال در هضم غذا
طاق ضربی	سقف خمیده و محدّب، سقف قوسی شکل با آجر و ملاط گچ	نوعی معماری سقف
کیانی	منسوب به کیان؛ هر یک از پادشاهان داستانی ایران از کیقباد تا دارا	سلسله پادشاهان اسطوره ای
کِی	پادشاه	به معنای شاه و حاکم
مُلک	سرزمین، قلمرو	کشور، منطقه
جفا	ستم، ستمگری، ظلم	ظلم و آزار
تهی	خالی	تهی از خویش: خالی از خودیت
دلگرمی	شادی، امیدواری	حس مثبت و امیدبخش
دم سردی	ناراحتی، ناامیدی	حس منفی و یأس
مردادمه	مرداد ماه	اشاره به فصل تابستان
دی	ماه دی	اشاره به فصل زمستان
آیین	روش، شیوه	رسوم و قواعد
طریق	راه، طریقت	مسلک، روش معنوی
نفس	سخن، همراهی، روح و جان	در اینجا به معنای سخن یا دم معنوی
مُغان	موبدان زرتشتی؛ در ادبیات عرفانی، عارف کامل و مرشد	پیر طریقت، راهنما
خضر	نام پیامبری که آب حیات را نوشید و تا قیامت زنده است	نماد زندگی جاودان و راهنمایی
فرخنده پی	خوش قدم، نیک پی، خوش یمن	کسی که حضورش برکت و خوشی می آورد
واترلو	دهکده ای نزدیک بروکسل	محل جنگ معروف ناپلئون
طَبَق	سینی گِردِ بزرگ و معمولاً چوبی، مخصوص نگهداری یا حمل اشیا	وسیله ای برای حمل بار
پانوراما	پرده نقاشی که در ساختمانی که سقف مدور دارد، به دیوار سقف بچسبانند؛ سراسرنما	نقاشی وسیع و فراگیر
تحرّک	جنبش، حرکت	فعالیت و پویایی
مناظر	جمع منظره، چشم اندازها	تصاویر، دیدنی ها
مجسّم	آشکار، به شکل جسم درآمده	تجسم یافته، به تصویر کشیده شده
شریف	بزرگوار، نجیب، ارجمند	با کرامت و اصیل
جانب	طرف، کنار	از جانب او: از طرف او
فاتحه	سوره حمد؛ مجازاً: دعای خیر و طلب آمرزش	دعا برای رفتگان
شارلمانی	کارل بزرگ، مؤسس امپراتوری مقدس روم و پدر کشورهای فرانسه و آلمان	امپراتور قدرتمند تاریخی
دوگُل	ژنرال مارشال دوگل، رئیس جمهور فرانسه در جنگ جهانی دوم	سیاستمدار و رهبر فرانسوی

قسمت های سخت درس هشتم ادبیات فارسی دوازدهم

برخی از عبارات و جملات در درس «از پاریز تا پاریس» دارای مفاهیم عمیق یا کنایی هستند که فهم آن ها نیازمند دقت بیشتری است. این بخش به تشریح این قسمت های دشوار می پردازد تا ابهامات برطرف شده و درک مطلب برای دانش آموزان تسهیل شود.

یکی از این عبارت ها، از بیم عقرب جرّارۀ دموکراسی قرن بیستم، ناچار شده به مار غاشیۀ حکومت سرهنگ ها پناه ببرد است. این جمله به طنز و کنایه بیانگر وضعیتی است که در آن آتن، مهد دموکراسی، از ترس افراط و خطرات احتمالی دموکراسی مدرن (که مانند عقرب سمی و خطرناک توصیف شده)، به حکومتی نظامی و دیکتاتوری (که به مار غاشیه، نماد نهایت خطر و بلای جهنمی، تشبیه شده) پناه برده است. این ضرب المثل به معنای از چاله به چاه افتادن یا از ترس یک خطر، به دامن خطری بزرگ تر و مهلک تر افتادن است و پیام آن گویای این حقیقت تلخ است که گاهی اوقات، مردم برای فرار از یک مشکل، گرفتار مشکلاتی به مراتب بزرگ تر می شوند.

عبارت دنیا همیشه به یک رو نمی ماند نیز از دیگر قسمت های کلیدی است. این جمله یک ضرب المثل و کنایه از ناپایداری و تغییر دائمی اوضاع و احوال جهان و روزگار است. این مفهوم بیانگر این است که هیچ وضعیت یا قدرتی پایدار نیست و همه چیز در حال دگرگونی است، چه در سطح فردی و چه در سطح امپراتوری ها و تمدن ها. این تغییر و تحول، جوهره ای از حرکت و پویایی را در خود نهفته دارد که در طول تاریخ بشر همواره به چشم خورده است.

همچنین، جمله آخرین چراغ امپراتوری روم را موسولینی روشن کرد که چند صباحی تا حبشه و قلب آفریقا نیز پیش راند امّا همه می دانیم که «دولت مستعجل» بود به نکته ای تاریخی اشاره دارد. این عبارت به معنای آن است که موسولینی، دیکتاتور ایتالیا، تلاش کرد تا عظمت و شکوه گذشته امپراتوری روم را احیا کند و قلمرو ایتالیا را گسترش دهد. اما این قدرت و تسلط، همچون «دولت مستعجل»، یعنی حکومتی زودگذر و ناپایدار بود که با شکست آلمان در جنگ جهانی دوم، به سرعت فروپاشید و دوام نیاورد. این جمله، تلمیحی به شعر معروف حافظ دارد که می گوید: راستی خاتم فیروزه بوالاسحاقی / خوش درخشید ولی دولت مستعجل بود.

در نهایت، جمله عمیق امپراتوری های بزرگ هم مانند آدم های ثروتمند، معمولاً از سوءِ هاضمه می میرند یک تشبیه و تمثیل هوشمندانه است. این جمله به این معناست که همان طور که افراد ثروتمند ممکن است به دلیل افراط در خوردن و غفلت از سلامتی جسمانی خود دچار بیماری سوءهاضمه شده و از بین بروند، امپراتوری های بزرگ نیز به دلیل غفلت از اوضاع داخلی کشور، فساد، و نپرداختن به مشکلات اساسی مردم خود، از درون دچار ضعف و فروپاشی می شوند و از هم می پاشند. این عبارت، پیامی عمیق درباره اهمیت توجه به بنیان های داخلی و پرهیز از تمرکز صرف بر توسعه خارجی یا ثروت اندوزی دارد و نشان می دهد که قدرت واقعی در استحکام درونی است نه صرفاً در وسعت قلمرو یا انباشت منابع.

معنی بیت های شعر درس از پاریز تا پاریس

درس «از پاریز تا پاریس» علاوه بر متن نثر، شامل پنج بیت شعر از شاعران مختلف است که هر کدام پیام و مفهوم خاص خود را دارند و به زیبایی با موضوع کلی درس، یعنی گذر زمان، تحول و ناپایداری قدرت ها، و تأثیر اندیشه ی انسانی، ارتباط برقرار می کنند. درک عمیق این ابیات برای فهم کامل درس ضروری است. در ادامه به بررسی معنی و نکات هر بیت می پردازیم:

۱. کاووس کیانی که کی اش نام نهادند / کی بود و کجا بود و کی اش نام نهادند؟

معنی: کاووس کیانی، پادشاه اسطوره ای ایران، که او را «کی» (پادشاه) نامیدند، در چه زمانی و در کجا حکومت می کرد و چه زمانی این نام و عنوان پادشاهی را به او دادند؟ این بیت با لحنی پرسشی و تأملی، به ناپایداری و فراموشی قدرت ها و افراد در گذر زمان اشاره دارد. با وجود عظمت و شکوه پادشاهان گذشته، در نهایت نام و نشان آن ها نیز در هاله ای از ابهام فرو می رود و زمان همه چیز را محو می کند. این بیت تلمیحی به پادشاهی کاووس دارد و با واج آرایی حرف «ک» و «ی» و همچنین جناس تام در کلمه «کی» (به معنای پادشاه و به معنای چه زمانی)، بر زیبایی و عمق معنایی خود می افزاید. پیام این بیت، تأکید بر ناپایداری و گذرا بودن قدرت و شهرت دنیوی است.

۲. خاکی است که رنگین شده از خون ضعیفان / این ملک که بغداد و ری اش نام نهادند

معنی: این سرزمینی که ما آن را بغداد و ری نام نهاده ایم، در حقیقت خاکی است که به دلیل جان باختن و کشته شدن انسان های ستم دیده و بی گناه زیادی، با خونشان رنگین شده است. این بیت به ظلم و ستم هایی اشاره دارد که در طول تاریخ بر مردم عادی و ضعیف رفته است و نشان می دهد که بسیاری از شهرهای بزرگ و تمدن ها، بر پایه خون و رنج انسان ها بنا شده اند. «خاک» در اینجا مجاز از کشور و «رنگین شدن خاک از خون» کنایه از کشتار و جان باختن عده زیاد است. بغداد و ری نیز مراعات نظیر دارند و هر دو نماد شهرهای بزرگ و مراکز قدرت هستند. پیام اصلی این شعر، آبادانی و پیشرفت کشورها را وابسته به جانفشانی و رنج مردم می داند و به جنبه های تاریک تاریخ اشاره دارد.

۳. صد تیغ جفا بر سر و تن دید یکی چوب / تا شد تهی از خویش و نی اش نام نهادند

معنی: یک قطعه چوب (اشاره به نی) صدها بار ستم و آزار تیغ و چاقو را بر سر و تن خود تحمل کرد تا از وجود و خودیت خویش خالی شد و آنگاه به «نی» (ساز) تبدیل گشت. این بیت به فرآیند سخت و دردناک تبدیل شدن یک موجود خام و بی ارزش (چوب) به چیزی ارزشمند و هنری (نی) اشاره دارد. «صد» در اینجا اغراق و مجاز از بسیاری و کثرت است و «تیغ» مجاز از شمشیر یا ابزار برنده است. «تیغ جفا» اضافه تشبیهی است و «سر و تن» مجاز از کل وجود است. «چوب» نیز مجاز از درخت نی است. این بیت دارای جانبخشی (تشخیص) است زیرا چوب را موجودی دارای سر و تن و متحمل جفا می داند. پیام این شعر، بیانگر این حقیقت است که برای رسیدن به کمال، پیشرفت، و مقام ارزشمند، باید رنج ها و سختی های بسیاری را تحمل کرد و از خودیت و تعلقات مادی رها شد. این بیت همچنین دارای حسن تعلیل است که دلیل تبدیل چوب به نی را تحمل جفا می داند.

۴. دلگرمی و دم سردی ما بود که گاهی / مرداد مه و گاه دی اش نام نهادند

معنی: این امیدواری (دلگرمی) یا ناامیدی (دم سردی) ما انسان ها بود که گاهی اوقات، روزگار و ایام را به تابستان (مردادماه) و گاهی به زمستان (دی ماه) نامگذاری کرد. این بیت به تأثیر عمیق نگرش و حالات درونی انسان بر درک و تجربه او از زمان و زندگی اشاره دارد. شادی و امیدواری می تواند روزگار را دلپذیر و روشن (مانند تابستان) جلوه دهد، در حالی که غم و ناامیدی می تواند آن را تیره و سرد (مانند زمستان) سازد. «دلگرمی» و «دم سردی» تضاد و کنایه از امیدواری و ناامیدی هستند. «مرداد» و «دی» نیز تناسب دارند و مجاز از فصل تابستان و زمستان هستند. این بیت دارای حسن تعلیل است که دلیل نامگذاری فصول را به حالات روحی انسان نسبت می دهد. همچنین، «لف و نشر مرتب» در این بیت دیده می شود که دلگرمی به مرداد و دمسردی به دی مربوط است. پیام این بیت، تأکید بر تأثیر اندیشه، احساس و نگرش درونی انسان بر کیفیت و تجربه او از زندگی است.

۵. آیین طریق از نفس پیر مغان یافت / آن خضر که فرخنده پی اش نام نهادند

معنی: حضرت خضر که او را خوش قدم و نیک بخت نامیدند، راه و روش حقیقت و عرفان (آیین طریقت) را از سخن و دعای (نفس) عارف کامل و مرشد (پیر مغان) به دست آورد و آموخت. این بیت به اهمیت و لزوم پیروی از یک راهنما و استاد کامل در مسیر معنوی و دستیابی به کمال اشاره دارد. حتی شخصیتی مانند خضر که نماد جاودانگی و راهنمایی است، نیازمند هدایت پیر مغان بوده است. «نفس» در اینجا مجاز از سخن و دم معنوی است. «پیر مغان» و «خضر فرخنده پی» تلمیحی به داستان های عرفانی و مذهبی دارند. واج آرایی حرف «ن» نیز در این بیت زیبایی خاصی ایجاد کرده است. پیام این شعر، لزوم داشتن آموزگار و راهنما برای رسیدن به کمال و تأثیر عمیق نفس گرم و هدایت بخش پیر (مرشد) بر مرید است.

آرایه های ادبی درس هشتم فارسی دوازدهم

آرایه های قلمرو ادبی درس هشتم از پاریز تا پاریس

درس «از پاریز تا پاریس» از آثار ارزشمند ادبی است که نویسنده در آن با بهره گیری از آرایه های ادبی گوناگون، به متن خود عمق، زیبایی، و تأثیرگذاری بیشتری بخشیده است. شناخت این آرایه ها نه تنها به فهم بهتر متن کمک می کند، بلکه ذوق ادبی خواننده را نیز پرورش می دهد. در ادامه به تفکیک هر بخش از متن و ابیات، آرایه های ادبی به کار رفته را بررسی می کنیم.

در بخش نخست متن، هنگامی که نویسنده از سفر خود با «الاغ تور» سخن می گوید، «الاغ تور» عبارتی طنزآمیز و کنایه از سفر با الاغ است که به شیوه عامیانه و با هدف ایجاد فضایی دوستانه و غیررسمی به کار رفته است. در ادامه متن، عبارت «این و آن» کنایه از اشخاص مختلف و متعدد است و در جمله «پاریز و رفسنجان – کازیه و پاکت و کاغذ و میز و ماشین تحریر و ماشین نویس و ثبت» آرایه تناسب (مراعات نظیر) دیده می شود که به دلیل هم نشینی کلمات مرتبط با هم ایجاد شده است.

در توصیف دریای مدیترانه، «دریای تصوّرات» یک اضافه تشبیهی است که تصوّرات را به دریا تشبیه کرده است. همچنین، «جزیره های کوچک و بزرگ، مثل وصله های رنگارنگ بر طیلسان آبی مدیترانه دوخته شده است» شامل تشبیه است که جزیره ها را به وصله های رنگارنگ تشبیه کرده و «طیلسان مدیترانه» اضافه استعاری و تشخیص است که مدیترانه را به انسانی دارای ردا (طیلسان) تشبیه کرده است. «کوچک و بزرگ» نیز هم آرایه تناسب و هم تضاد را در خود جای داده اند. «امّان و آتن – مدیترانه و دریا» نیز آرایه تناسب دارند.

در بخش مربوط به آتن، «شوخی روزگار» اضافه استعاری و تشخیص است که روزگار را به موجودی شوخ طبع تشبیه کرده است. «برای آب خوردن» کنایه از کوچک ترین و پیش پا افتاده ترین کار است و «آتن مانند مهد» تشبیه است. «عقرب دموکراسی» و «مار غاشیه حکومت سرهنگ ها» هر دو اضافه تشبیهی هستند که دموکراسی و حکومت سرهنگ ها را به عقرب و مار تشبیه کرده اند. «سرهنگ ها» مجاز از نظامیان است و «چشمگیر» کنایه از با ارزش و قابل توجه است. عبارت آخر این بخش نیز به صورت ضرب المثل به کار رفته است.

در توصیف شهر رم، «دیوار و بارو چیزی را بازگو کنند» آرایه تشخیص است. «سواحل دریای سیاه» و «کرانه های فرات» مجاز از مردمان ساکن در آن مناطق هستند و «خط می خواندند» کنایه از فرمان بردن و اطاعت کردن است. «کرانه رود تیبر» نیز مجاز از حاکمان آنجا است. «دنیا همیشه به یک رو نمی ماند» کنایه و ضرب المثل است که به ناپایداری اوضاع اشاره دارد. «چراغ امپراتوری» اضافه تشبیهی است و «چند صباحی» کنایه از مدت کوتاهی است. «دولت مستعجل» نیز کنایه از حکومت زودگذر و تلمیحی به شعر حافظ است.

در ادامه متن، «دنیایی» مجاز از مردم دنیا و «روم» مجاز از پادشاهان روم است. «چشم داشتن» کنایه از امیدوار بودن و توجه داشتن، و «از آن چشم می زد» کنایه از فرمانبری و ترس است. این آرایه ها به بیان عمیق تر پیام ناپایداری قدرت کمک می کنند.

در ابیات شعر: در بیت اول، «واج آرایی «ک»، «ن» و «ی»» وجود دارد و تلمیح به پادشاهی کاووس و «جناس تام» بین «کی» (پادشاه) و «کی» (چه زمانی) دیده می شود. در بیت دوم، «خاک» مجاز از کشور و «رنگین شدن خاک از خون» کنایه از کشته شدن عده زیاد است. «بغداد و ری» مراعات نظیر هستند و واج آرایی حرف «ن» نیز در این بیت وجود دارد. در بیت سوم، «صد» اغراق و مجاز از بسیاری و کثرت است. «تیغ» مجاز از شمشیر و «چوب» مجاز از درخت نی است. «تیغ جفا» اضافه تشبیهی و «سر و تن» تناسب و مجاز از کل وجود است. این بیت دارای آرایه تشخیص و حسن تعلیل است. «سر و تن – چوب و نی و تهی» نیز مراعات نظیر هستند و واج آرایی حرف «ن» در این بیت به چشم می خورد.

در بیت چهارم، «دلگرمی و دم سردی» تضاد و کنایه از امیدواری و ناامیدی هستند. «مرداد و دی» تناسب و مجاز از تابستان و زمستان هستند. این بیت نیز دارای اغراق و حسن تعلیل است. واج آرایی «م» و «د» و «ن» و آرایه «لف و نشر مرتب» (دلگرمی به مرداد و دمسردی به دی مربوط است) نیز در این بیت وجود دارد. در بیت پنجم، «نفس» مجاز از سخن و دعا است و «پیر مغان» و «خضر فرخنده پی» تلمیح هستند. واج آرایی حرف «ن» نیز در این بیت دیده می شود.

در بخش پایانی متن، «دنیا عجیب فراموشکار است» آرایه تشخیص و استعاره است که دنیا را به انسانی فراموشکار تشبیه کرده است. همچنین «تاریخ» مجاز از تاریخ نگار است. در توصیف پانورامای واترلو، «ابرها نکته ای را بازگو کنند» آرایه تشخیص و استعاره است و «خورشید و ابر و شعاع و آفتابی» مراعات نظیر (تناسب) هستند. در پایان درس، «پاریز و پاریس» تناسب و جناس ناقص اختلافی هستند، «فاتحه» مجاز از دعای خیر و طلب آمرزش است، «قلم این نویسنده» مجاز از نویسندگی و توانایی نگارش است، و «دل دهات» اضافه استعاری است که دهات را به موجودی دارای دل تشبیه کرده است. این آرایه ها به غنای معنایی و زیبایی بصری متن کمک شایانی می کنند و درک لایه های زیرین پیام نویسنده را ممکن می سازند.

قلمرو زبانی درس هشتم فارسی دوازدهم

ارایه های زبانی درس هشتم از پاریز تا پاریس

قلمرو زبانی در درس «از پاریز تا پاریس» شامل نکات دستوری، واژگانی و ساختاری است که به فهم عمیق تر متن و پیام های نویسنده کمک می کند. دکتر شفیعی کدکنی با چیره دستی از ظرفیت های زبان فارسی بهره برده تا روایت خود را غنی تر سازد. در این بخش، به بررسی دقیق نکات زبانی این درس می پردازیم.

در بخش ابتدایی درس، واژگانی مانند «پاریز» (نام بخشی از شهرستان سیرجان)، «فرسخ» (واحد اندازه گیری مسافت)، «کرّان» (نام روستایی در پاریز)، «چریغ آفتاب» (طلوع آفتاب) و «اتراق» (توقف چند روزه در سفر) به کار رفته اند که برخی از آن ها جنبه محلی یا قدیمی تر دارند. «الاغ تور» عبارتی طنزآمیز و اصطلاحی عامیانه برای سفر با الاغ است که نشان دهنده لحن خاص نویسنده است. در جمله «پیموده به سیرجان بروم»، «پیمودن» فعلی است با بن ماضی «پیمود» و بن مضارع «پیما» که آشنایی با آن برای صرف فعل ضروری است.

در ادامه، «دانشسرای مقدّماتی» به معنای مرکز تربیت معلم قدیم است. «تداعی» به معنای یادآوری و «قریب» به معنای نزدیک است که باید از «غریب» (ناآشنا) تمییز داده شود. در ترکیب «بانک اعتبارات ایران»، «ایران» مضاف الیه مضاف الیه است و در «سیصد تومان پول»، «پول» هسته، «سیصد» صفت شمارشی اصلی و «تومان» ممیّز است. «این» در جمله «این، مخارجِ قریب شش ماه من بود» نقش نهاد را ایفا می کند.

در بخش مربوط به تجارتخانه، «مُحصّل» به معنای دانش آموز و «حواله» به معنای نوشته ای برای پرداخت پول است. «دهاتی» به معنای روستایی و «کازیه» به معنای جاکاغذی است. «تحریر» نیز به معنای نوشتن است. در ترکیب های وابسته مانند «غایت القصوای مقصود خود»، ترتیب هسته – مضاف الیه – مضاف الیهِ مضاف الیه را داریم که فهم آن به درک ساختار جمله کمک می کند. «چه استبعادی دارد؟» نیز پرسش انکاری است که به معنای «هیچ بعید نیست» می باشد.

در سفر به اروپا، «امّان» پایتخت اردن و «آتن» پایتخت یونان است. «سرپَرزدن» به معنای توقف کوتاه است. «سواحل» جمع ساحل و «نواحی» جمع ناحیه است که باید از «نواهی» (نهی شده ها) که هم آوای آن است، بازشناخته شود. «طیلسان» نوعی ردا و «دوختن» با بن ماضی «دوخت» و بن مضارع «دوز» به کار رفته است. در «غرق دریای تصوّرات تاریخی»، «تصوّرات» مضاف الیه، «تاریخی» صفت مضاف الیه است.

در توصیف آتن و حکومت سرهنگ ها، «جرّاره» ویژگی نوعی عقرب زرد بسیار سمی و «مار غاشیه» ماری خطرناک در دوزخ است. «چشمگیر» به معنای شایان توجه و مهم است. در «دوران حکومت سرهنگ ها» و «مهد دموکراسی عالم»، هر دو وابسته وابسته هستند. در بخش رم، «قطور» به معنای ضخیم و «بارو» به معنای قلعه است. «فراز» به معنای بالا و «کرانه» به معنای کناره و ساحل است. «به یک رو نمی ماند» به معنای «به یک وضعیت ثابت نمی ماند». «صباح» به معنای بامداد و «مستعجل» به معنای زودگذر و «سوءِ هاضمه» به معنای بدگواری است. «پایتخت ایتالیا» در جمله نقش بدل را ایفا می کند.

در ادامه، «طاق ضربی» نوعی سقف خمیده و گنبدی است. در «اعتصاب کارگران فقیر ماهیگیر»، «کارگران» هسته و «فقیر» و «ماهیگیر» صفات آن هستند. در بیت اول شعر، «کیانی» منسوب به کی (پادشاه) و «کی» اول به معنای پادشاه است. «-َش» در «کی اش نام نهادند» و «پی اش» و «ری اش» می تواند مفعول یا مضاف الیه باشد که در این متن به هر دو حالت اشاره شده است. «کی» در مصراع دوم نقش قید را دارد و «جهش ضمیر» در «کی اش» (که در اصل «کی او را» بوده) نیز نکته ای دستوری است. در بیت دوم، «مُلک» به معنای سرزمین است. در بیت سوم، «صد» مجاز از بسیاری و «جفا» به معنای ستم است. در بیت چهارم، «مردادمه» به معنای مرداد ماه است. در بیت پنجم، «طریق» به معنای طریقت و «مُغان» به معنای موبدان زرتشتی یا عارف کامل و «فرخنده پی» به معنای خوش قدم است.

در بخش سفر به بروکسل، «اقوام» جمع قوم و به معنای خویشاوندان است. «طَبَق» سینی گرد بزرگ است. «پانوراما» پرده نقاشی سراسرنما و «تحرّک» به معنای جنبش و حرکت است. «مناظر» جمع منظره و «مجسّم» به معنای آشکار و به شکل جسم درآمده است. در نهایت، «شریف» به معنای بزرگوار، «جانب» به معنای طرف، «شارلمانی» بنیانگذار پادشاهی روم و «دوگُل» رئیس جمهور فرانسه هستند. این نکات زبانی به دانش آموزان کمک می کند تا با دقت بیشتری به تحلیل ساختار و معنای جملات بپردازند و درک جامع تری از متن داشته باشند.

گام به گام درس هشتم فارسی دوازدهم

بررسی جامع معنی و آرایه های ادبی و زبانی درس از پاریز تا پاریس

درس «از پاریز تا پاریس» اثری عمیق و پربار از دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی است که در قالب سفرنامه، به بیان خاطرات، تأملات تاریخی و اجتماعی، و پیام های فلسفی می پردازد. این درس با زبانی ساده اما پرمغز، خواننده را از روستای کوچک پاریز در کرمان تا پایتخت های بزرگ اروپا همراه می کند و در این سفر، لایه های مختلفی از معنا، آرایه های ادبی و نکات زبانی را پیش روی مخاطب قرار می دهد.

شروع درس با توصیف دوران کودکی و سختی های تحصیل در پاریز و سیرجان آغاز می شود. نویسنده با لحنی صمیمی، از سفر اجباری خود با «الاغ تور» و مسیر ده فرسخی بیابانی سخن می گوید. این بخش، زمینه ای برای تداعی خاطرات و آغاز سفرهای بزرگ تر فراهم می کند. در این قسمت، واژگان بومی و عامیانه مانند «چریغ آفتاب» و «اتراق» به کار رفته اند که حال و هوای بومی متن را تقویت می کنند. آرایه های ادبی در این بخش کمتر به چشم می خورند و تمرکز بیشتر بر روایت ساده و بی پیرایه است.

سپس، داستان سفر به کرمان و تهران روایت می شود که با مشکلات مالی و تجربه اعتماد به یک تجارتخانه عجیب همراه است. این روایت، سادگی و بی ریایی دوران گذشته را در مقابل پیچیدگی های آینده قرار می دهد. واژگانی چون «تداعی»، «قریب»، «محصّل» و «حواله» در این بخش به کار رفته اند. نویسنده در توصیف تجارتخانه امین، با کلمات «هیچ و هیچ…» به فقدان هرگونه نشانه رسمی اشاره می کند که بیانگر سادگی و شاید بی اعتمادی اولیه اوست. این بخش حاوی نکاتی زبانی در خصوص وابسته های اسمی و صفتی است.

در ادامه، نویسنده به سفر خود به اروپا اشاره می کند و با مقایسه سیرجان (آخر دنیا در کودکی) با اروپا (عالمی که دیده است)، به بی پایان بودن آرزوها و گستردگی دنیا می پردازد. این بخش، نقطه عطفی در سفر نویسنده و آغاز تأملات عمیق تر اوست. در عبور از دریای مدیترانه، نویسنده به «دریای تصوّرات تاریخی» غرق می شود که آرایه اضافه تشبیهی است. جزیره ها به «وصله های رنگارنگ بر طیلسان آبی مدیترانه» تشبیه شده اند که هم تشبیه و هم تشخیص را در بر می گیرد و به زیبایی بصری متن می افزاید. واژگانی مانند «سَرپَرزدن» و «طیلسان» به غنای لغوی متن می افزایند.

بخش مربوط به آتن، از نظر آرایه های ادبی و پیام های سیاسی-اجتماعی بسیار غنی است. نویسنده با طنز و کنایه از وضعیت دموکراسی در آتن سخن می گوید که از ترس «عقرب جرّارۀ دموکراسی» به «مار غاشیۀ حکومت سرهنگ ها» پناه برده است. این تشبیهات و کنایه ها، عمق تحلیل نویسنده را نشان می دهند و پیام «از چاله به چاه افتادن» را منتقل می کنند. «شوخی روزگار» نیز آرایه تشخیص است که به کنایه از وضعیت نامتعادل سیاسی استفاده شده است.

سفر به رم، با توصیف دیوارهای کهن و باروهای دودخورده، به تأمل در ناپایداری امپراتوری ها و قدرت ها می انجامد. جملاتی مانند «دنیا همیشه به یک رو نمی ماند» و «دولت مستعجل» بیانگر این پیام کلیدی هستند. تشبیه امپراتوری ها به «آدم های ثروتمند که از سوءِ هاضمه می میرند»، نمادی از فروپاشی از درون به دلیل غفلت و فساد است. این بخش سرشار از کنایه، مجاز و تلمیح است که به متن عمق تاریخی و فلسفی می بخشد. واژگانی چون «قطور»، «بارو»، «مستعجل» و «سوءهاضمه» از نظر زبانی قابل توجه هستند.

بیت های شعر درج شده در درس، هر یک به نوبه خود، پیام های عمیقی را منتقل می کنند. از ناپایداری قدرت ها (کاووس کیانی) و بنا شدن تمدن ها بر خون ضعیفان (خاک رنگین شده) تا لزوم تحمل سختی برای رسیدن به کمال (صد تیغ جفا) و تأثیر نگرش انسان بر روزگار (دلگرمی و دم سردی) و در نهایت، اهمیت پیروی از مرشد و راهنما (آیین طریق از نفس پیر مغان). این ابیات با آرایه هایی چون جناس، تلمیح، واج آرایی، تشخیص، حسن تعلیل و تضاد، به زیبایی و غنای ادبی درس می افزایند و پیام های فلسفی و اخلاقی را به شکلی هنرمندانه بیان می کنند. از نظر زبانی نیز، این ابیات حاوی نکات دستوری مانند جهش ضمیر و نقش های مختلف کلمات هستند.

بخش مربوط به بروکسل و واترلو، بیانگر اهمیت یادبودهای تاریخی و قدرت روایت است. تپه واترلو که از خاک طبق های زنان داغدار ساخته شده، نمادی از فداکاری و یادآوری جنگ است. «دنیا فراموشکار است» آرایه تشخیص و استعاره است که در ادامه نویسنده آن را تصحیح می کند و تأکید می کند که «تاریخ فراموشکار نیست». توصیف پانورامای واترلو و ارتباط آن با توصیفات ویکتور هوگو در «بینوایان»، نشان دهنده پیوند عمیق ادبیات با واقعیت های تاریخی است. این بخش، اهمیت هنر و ادبیات را در حفظ خاطرات جمعی و انتقال آن ها به نسل های آینده برجسته می کند.

در نهایت، نامه معلم نویسنده از پاریز به پاریس، نماد پیوند گذشته و حال و قدرت بی مرز قلم است. این نامه، نویسنده را به تفکر وامی دارد که چگونه «قدرت قلم» ویکتور هوگو توانسته فرهنگ و تمدن فرانسه را حتی به دورافتاده ترین نقاط ایران برساند؛ کاری که نه سپاه ناپلئون، نه نیروی شارلمانی و نه سخنرانی های دوگل قادر به انجام آن نبودند. این مقایسه هوشمندانه، پیام اصلی درس را که همانا برتری دانش و نویسندگی بر نیروی نظامی و فیزیکی است، به اوج خود می رساند. آرایه هایی چون جناس (پاریز و پاریس)، مجاز (قلم) و اضافه استعاری (دل دهات) در این بخش به کار رفته اند. در مجموع، درس «از پاریز تا پاریس» با تلفیق روایت شخصی، تأملات تاریخی و زیبایی های ادبی و زبانی، اثری چندلایه و عمیق است که هر بار خوانده شود، نکته ای تازه را آشکار می سازد و به دانش آموزان دیدگاهی وسیع تر درباره تاریخ، فرهنگ و قدرت کلام می بخشد.

بررسی متن و بیت های شعر درس هشتم از پاریز تا پاریس

درس «از پاریز تا پاریس» روایتگر سفری است که از دل روستایی کوچک در کرمان آغاز می شود و به پایتخت های بزرگ اروپا می رسد، اما این تنها یک سفر جغرافیایی نیست، بلکه سفری در زمان، تاریخ و اندیشه است. نویسنده، دکتر شفیعی کدکنی، با زبانی شیوا و نثری روان، خاطرات شخصی خود را با تأملات عمیق تاریخی و اجتماعی در هم می آمیزد و اثری ماندگار خلق می کند.

متن درس با توصیف دوران کودکی نویسنده در پاریز آغاز می شود، جایی که برای ادامه تحصیل مجبور به پیمودن مسافت طولانی تا سیرجان با «الاغ تور» بوده است. این تصویر اولیه، سادگی و مشقت زندگی در گذشته را به زیبایی به تصویر می کشد و نشان می دهد که چگونه برای کسب علم، باید سختی ها را به جان خرید. واژگانی مانند «فرسخ»، «کرّان» و «چریغ آفتاب» به خوبی فضای بومی و زمانه گذشته را منتقل می کنند. این قسمت، پایه و اساس سفرهای بعدی و رشد فکری نویسنده را پی ریزی می کند.

در ادامه، نویسنده به دوران دبیرستان و تحصیل در کرمان و سپس تهران اشاره می کند. داستان تهیه پول برای سفر به تهران و مواجهه با تجارتخانه «امین»، تجربه ای از سادگی و صداقت (یا شاید بی قاعدگی) روابط در آن زمان را بازگو می کند. این بخش، تداعی کننده خاطرات گذشته برای نویسنده در زمان حال است و نشان می دهد که چگونه وقایع کوچک زندگی می توانند در ذهن انسان ماندگار شوند. استفاده از کلماتی مانند «تداعی»، «قریب» و «محصّل» به قلمرو زبانی متن غنا می بخشد.

با آغاز سفر هوایی به اروپا، افق دید نویسنده گسترش می یابد. مدیترانه، آتن و رم، هر یک نمادی از تمدن ها و دوره های تاریخی متفاوت هستند. توقف کوتاه در امّان و آتن، با تعبیر «سرپَرزدن»، نشان دهنده گذرا بودن بازدید از این مکان های تاریخی است. توصیف دریای مدیترانه با جزیره هایی که «مثل وصله های رنگارنگ بر طیلسان آبی مدیترانه دوخته شده»، شامل تشبیه و تشخیص است و چشم اندازی شاعرانه از طبیعت ارائه می دهد. در آتن، نویسنده با طنز از وضعیت دموکراسی سخن می گوید که از ترس افراط، به دام حکومت نظامیان افتاده است. این بخش، حاوی آرایه های ادبی قوی مانند تشبیه «عقرب جرّارۀ دموکراسی» و «مار غاشیۀ حکومت سرهنگ ها» است که به نقد اجتماعی می پردازند.

در رم، دیوارهای «قطور و باروهای دودخورده» به «زبان حال» از روزگاران گذشته سخن می گویند که خود نوعی تشخیص است. تأمل در سقوط امپراتوری روم و مقایسه آن با «دولت مستعجل» موسولینی، پیام اصلی درس را که همانا ناپایداری قدرت و حرص و ولع کشورگشایی است، پررنگ می کند. تشبیه «امپراتوری های بزرگ هم مانند آدم های ثروتمند، معمولاً از سوءِ هاضمه می میرند» از عمیق ترین پیام های درس است که فروپاشی از درون را به دلیل غفلت و فساد بیان می کند. این قسمت، سرشار از نکات قلمرو ادبی چون کنایه، مجاز و تلمیح است.

پنج بیت شعر درج شده در درس، هر کدام به نوبه خود، لایه های معنایی جدیدی به متن می افزایند. بیت «کاووس کیانی…» به ناپایداری قدرت و فراموشی نام ها اشاره دارد. «خاکی است که رنگین شده…» به رنج و خون ریزی های تاریخ برای ساختن تمدن ها می پردازد. «صد تیغ جفا بر سر و تن دید…» نمادی از تحمل سختی برای رسیدن به کمال است. «دلگرمی و دم سردی ما بود…» تأثیر نگرش انسان بر تجربه زندگی را بیان می کند. و «آیین طریق از نفس پیر مغان یافت…» بر لزوم راهنما در مسیر رشد معنوی تأکید دارد. این ابیات، با آرایه های ادبی و نکات زبانی متنوع، به متن عمق فلسفی و عرفانی می بخشند.

بخش پایانی درس به بروکسل و میدان نبرد واترلو اختصاص دارد. ساخت تپه یادبود از خاک طبق های زنان داغدار، نمادی از فداکاری و حافظه جمعی است. نویسنده ابتدا «دنیا» را فراموشکار می داند، اما سپس با تأکید می گوید که «تاریخ فراموشکار نیست». توصیف پانورامای واترلو و ارتباط آن با رمان «بینوایان» ویکتور هوگو، نشان دهنده قدرت هنر و ادبیات در ثبت و انتقال وقایع تاریخی است. این ارتباط، زمینه را برای بیان پیام نهایی درس فراهم می کند: «قدرت قلم» ویکتور هوگو در انتقال فرهنگ و تمدن، از هر نیروی نظامی و سیاسی (سپاه ناپلئون، شارلمانی، دوگل) فراتر است. این نتیجه گیری، اوج پیام درس است که برتری دانش، فرهنگ و تأثیرگذاری ادبیات را بر قدرت های مادی و نظامی تأکید می کند و درس را با پیامی قدرتمند و ماندگار به پایان می رساند. این درس به خوبی نشان می دهد که چگونه می توان از یک سفر شخصی، به تأملات عمیق تاریخی، اجتماعی و فلسفی رسید و قدرت کلام و اندیشه را به نمایش گذاشت.

سوالات متداول

از پاریز تا پاریس اثر کیست؟

درس «از پاریز تا پاریس» اثری ارزشمند از دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی، شاعر، نویسنده و پژوهشگر برجسته معاصر ایرانی است. این متن در قالب سفرنامه و تأملات شخصی، به بیان خاطرات و دیدگاه های نویسنده درباره تاریخ، فرهنگ و اجتماع می پردازد.

موضوع اصلی درس از پاریز تا پاریس چیست؟

موضوع اصلی درس «از پاریز تا پاریس» روایت سفری از زادگاه نویسنده (پاریز) به پایتخت های اروپایی است. در این سفر، نویسنده به تأمل در گذر زمان، ناپایداری قدرت ها، اهمیت تاریخ، و برتری تأثیر فرهنگ و ادبیات بر نیروی نظامی می پردازد.

آرایه های مهم درس هشتم فارسی دوازدهم کدامند؟

آرایه های ادبی مهم درس هشتم فارسی دوازدهم شامل تشبیه (مانند دریای تصوّرات، عقرب دموکراسی)، استعاره (شوخی روزگار، طیلسان مدیترانه)، کنایه (خط می خواندند، چشم داشتن)، تشخیص (دیوار بازگو کند، دنیا فراموشکار است)، تلمیح (دولت مستعجل، خضر و پیر مغان)، جناس (پاریز و پاریس)، تضاد (کوچک و بزرگ، دلگرمی و دمسردی) و حسن تعلیل (تبدیل چوب به نی) هستند.

نکات کنکوری درس ۸ فارسی دوازدهم چیست؟

نکات کنکوری درس ۸ فارسی دوازدهم شامل تسلط بر معنی دقیق واژگان و عبارات دشوار، شناخت کامل آرایه های ادبی به کار رفته در متن و ابیات، درک پیام ها و مفاهیم اصلی هر بخش و ارتباط آن ها با یکدیگر، و همچنین تسلط بر نکات قلمرو زبانی مانند نقش کلمات، بن فعل ها و ساختار جملات است. توجه به نام اشخاص و مکان های تاریخی نیز حائز اهمیت است.