کشف یک مومیایی داخل مجسمه ای طلایی

در دنیای باستان شناسی و تاریخ هر کشفی می تواند پنجره ای نو به سوی گذشته بگشاید و پرده از رازهایی بردارد که قرن ها پنهان مانده اند. یکی از شگفت انگیزترین این اکتشافات یافتن بقایای انسانی است که به طرز خارق العاده ای حفظ شده اند؛ مومیایی ها. این پیکرهای کهن نه تنها داستان زندگی و مرگ گذشتگان را روایت می کنند بلکه اطلاعات ارزشمندی درباره آیین ها باورها فناوری ها و حتی وضعیت سلامت جوامع باستانی در اختیار ما قرار می دهند. تصور کنید یک اثر هنری یا شیء تاریخی که به نظر می رسد صرفاً نمادی از یک دوره یا شخصیت است در دل خود رازی به قدمت صدها یا هزاران سال پنهان کرده باشد. این دقیقاً همان چیزی است که در ماجرای کشف یک مومیایی درون یک مجسمه طلایی رخ داد؛ رویدادی نادر که مرزهای تصورات ما را در هم شکست و پرسش های جدیدی را در زمینه تاریخ مذهب و علم مومیایی سازی مطرح کرد. این کشف منحصر به فرد نه تنها به دلیل مکان غیرعادی یافت مومیایی بلکه به خاطر ماهیت خاص خود-مومیایی شدن توجه جهانیان را به خود جلب کرد و دریچه ای تازه به سوی درک عمیق تر باورهای معنوی و روش های ریاضت طلبی در برخی آیین ها گشود. این مقاله به بررسی جزئیات این کشف خارق العاده زمینه های تاریخی و مذهبی آن و همچنین نگاهی به روش های علمی مورد استفاده برای رمزگشایی از این راز باستانی می پردازد.

کشف جسد مومیایی هزار ساله در مجسمه بودا

ماجرای کشف یک مومیایی هزار ساله در دل یک مجسمه طلایی بودا یکی از عجیب ترین و در عین حال جذاب ترین اکتشافات باستان شناسی در سال های اخیر به شمار می رود. این مجسمه که بودا را در حالت نشسته و مراقبه به تصویر کشیده در ابتدا از یک نیایشگاه باستانی در چین خارج شده و سرانجام در یک حراجی اشیاء عتیقه در هلند به فروش رسیده بود. خریدار این مجسمه که به قصد مرمت و بازسازی آن اقدام کرده بود متوجه نکات غیرعادی در ساختار داخلی آن شد. این موضوع کنجکاوی کارشناسان را برانگیخت و منجر به بررسی های دقیق تر علمی گردید. استفاده از فناوری های پیشرفته تصویربرداری پزشکی از جمله سی تی اسکن امکان مشاهده فضای داخلی مجسمه را بدون آسیب رساندن به آن فراهم کرد. نتایج این اسکن ها حیرت آور بود: به جای فضای خالی یا ساختار پشتیبان معمولی یک جسد مومیایی شده در وضعیت چهارزانو (حالت لوتوس که در آیین بودا نمادی از مراقبه و روشنایی است) درون مجسمه قرار گرفته بود. این مومیایی که قدمت آن حدود هزار سال تخمین زده شد متعلق به یک راهب بودایی بود و نشان دهنده یک روش خاص و نادر از آماده سازی برای مرگ و زندگی پس از آن بود که در برخی فرقه های بودایی رایج بوده است. این کشف نه تنها به ارزش تاریخی و هنری مجسمه افزود بلکه اطلاعات بی سابقه ای در مورد آیین های مذهبی و روش های ریاضت طلبی شدید در گذشته ارائه داد.

راز مجسمه پس از ۸۰۰ سال برملا می شود!

اگرچه کشف مومیایی درون مجسمه بودا در اوایل دهه ۱۹۹۰ میلادی برای اولین بار مطرح شد و کارشناسان از وجود آن مطلع گشتند اما نگرانی از آسیب دیدن مومیایی در صورت تلاش برای خارج کردن آن مانع از بررسی های عمیق تر در آن زمان شد. با پیشرفت فناوری های نوین به ویژه در حوزه تصویربرداری پزشکی و آندوسکوپی امکان مطالعه دقیق تر این راز هشتصد ساله فراهم آمد. تیمی متشکل از دانشمندان و باستان شناسان از کشورهای مختلف از جمله آلمان هلند و ایتالیا با استفاده از تکنیک های پیشرفته بررسی های جامعی روی مجسمه و مومیایی درون آن انجام دادند. سی تی اسکن های با رزولوشن بالا جزئیات اسکلت و حتی بافت های نرم باقی مانده را با وضوح بی سابقه ای به نمایش گذاشت. آنچه بیش از همه محققان را شگفت زده کرد وضعیت حفظ شدگی فوق العاده خوب مومیایی بود؛ نه تنها اسکلت بلکه بخش هایی از پوست و ماهیچه ها نیز به خوبی باقی مانده بودند. علاوه بر این با استفاده از آندوسکوپ نمونه برداری از فضای داخلی قفسه سینه و شکم مومیایی صورت گرفت. نتایج این نمونه برداری ها نشان داد که اندام های داخلی راهب برداشته شده و به جای آن ها طومارهایی حاوی متون و نوشته های باستانی چینی قرار داده شده است. این نوشته ها هویت مومیایی را به عنوان راهبی به نام «لیکوآن» فاش کردند و اطلاعاتی در مورد روش خاصی که او برای آماده سازی خود برای زندگی پس از مرگ انتخاب کرده بود ارائه دادند. این روش که به «خود-مومیایی» شهرت دارد یکی از شدیدترین اشکال ریاضت طلبی در برخی سنت های بودایی بوده است.

این مومیایی است یا موجود فضایی؟

وضعیت خارق العاده حفظ شدگی مومیایی راهب بودایی درون مجسمه طلایی به حدی شگفت انگیز بود که برخی ناظران غیرمتخصص و عموم مردم را به سوی گمانه زنی های عجیب سوق داد. ظاهر غیرعادی و چروکیده مومیایی همراه با داستان پنهان شدن آن درون یک مجسمه باعث شد که برخی آن را به موجودات فضایی تشبیه کنند. با این حال دانشمندان و باستان شناسان با قاطعیت تأکید دارند که این مومیایی بقایای انسانی یک راهب بودایی است که از طریق یک فرآیند خاص و بسیار دشوار خود را برای مومیایی شدن آماده کرده است. این فرآیند که «خود-مومیایی» نامیده می شود شامل یک رژیم غذایی بسیار سخت گیرانه و مصرف مواد خاصی برای تبدیل بدن به حالتی مقاوم در برابر فساد است. در واقع ظاهر غیرمعمول مومیایی نتیجه مستقیم فرآیند بیولوژیکی و شیمیایی است که در طول سال ها بر بدن او تحمیل شده است نه نشانه ای از منشأ فرازمینی. مقایسه این مومیایی با مومیایی های کشف شده در فرهنگ های دیگر مانند مومیایی های مصر باستان که با استفاده از روش های مصنوعی و دخالت خارجی مومیایی می شدند تفاوت های آشکاری را نشان می دهد و بر ماهیت منحصر به فرد خود-مومیایی تأکید می کند. این کشف فرصتی بی نظیر برای مطالعه علمی این پدیده نادر و درک بهتر توانایی های بدن انسان در شرایط افراطی و همچنین باورهای عمیق معنوی است که افراد را به تحمل چنین ریاضت هایی وادار می کرده است.

این موم های زنده و جاندار

مفهوم «خود-مومیایی» در برخی فرقه های بودایی به ویژه در ژاپن چین و تایلند ریشه در اعتقادات عمیق معنوی و فلسفه آماده سازی برای مرحله بعدی وجود دارد. راهبان معتقدی که این مسیر را انتخاب می کردند باور داشتند که با مومیایی کردن خود در حین حیات می توانند به مرحله ای از روشنایی و وجود جاودانه دست یابند. این فرآیند یک ریاضت بسیار طاقت فرسا و چند مرحله ای بود که ممکن بود سال ها به طول انجامد. در مرحله اول راهب رژیم غذایی خود را به تدریج تغییر می داد و عمدتاً از دانه ها میوه ها و مغزها تغذیه می کرد تا چربی بدن خود را به حداقل برساند. سپس برای مدتی طولانی تنها از پوست درخت کاج و ریشه ها تغذیه می کرد که باعث کاهش بیشتر وزن بدن می شد. مرحله نهایی و حیاتی نوشیدن نوعی چای سمی بود که از شیره درختی خاص تهیه می شد. این چای باعث ایجاد حالت تهوع شدید و از دست دادن مایعات بدن می شد و همچنین بدن را برای حشرات و کرم ها غیرقابل سکونت می کرد و از فساد پس از مرگ جلوگیری می نمود. راهب در این مرحله در یک محفظه زیرزمینی در حالت مراقبه قرار می گرفت. اگر او موفق می شد در این حالت به مرگ برسد و بدنش به طور طبیعی مومیایی شود به عنوان یک «بودای زنده» مورد احترام قرار می گرفت. این فرآیند نمادی از اراده قوی انضباط معنوی و اعتقاد راسخ به چرخه تولد و مرگ و دستیابی به نیروانا بود. راهب مومیایی شده درون مجسمه طلایی یکی از نمونه های نادر و مستند از موفقیت در این روش است.

شبیه سازی صورت مومیایی ها

شبیه سازی صورت مومیایی ها یکی از ابزارهای قدرتمند در باستان شناسی و علوم جنایی است که به محققان اجازه می دهد چهره تقریبی افراد باستانی را بر اساس ساختار جمجمه آن ها بازسازی کنند. اگرچه منبع اصلی به طور مشخص اشاره ای به شبیه سازی صورت راهب بودایی درون مجسمه طلایی نکرده است اما سی تی اسکن های انجام شده بر روی این مومیایی اطلاعات دقیقی از ساختار اسکلت سر و صورت او ارائه داده اند که امکان انجام چنین کاری را در آینده فراهم می آورد. فرآیند شبیه سازی صورت معمولاً با استفاده از داده های سی تی اسکن آغاز می شود که یک مدل سه بعدی دقیق از جمجمه ایجاد می کند. سپس متخصصان از نقاط نشانگر آناتومیکی روی جمجمه استفاده می کنند تا ضخامت تقریبی بافت های نرم (ماهیچه ها چربی و پوست) را در نواحی مختلف تخمین بزنند. این تخمین ها بر اساس پایگاه داده های موجود از افراد با جمعیت ها و سنین مشابه صورت می گیرد. در مرحله بعد لایه های بافت نرم به صورت مجازی یا با استفاده از مواد مدل سازی فیزیکی به جمجمه اضافه می شوند. جزئیاتی مانند شکل بینی لب ها و گوش ها بر اساس استخوان بندی زیرین و دانش آناتومیکی بازسازی می شوند. در نهایت جزئیات ظاهری مانند مدل مو ریش و سبیل (در صورت وجود شواهد) و رنگ چشم و پوست (بر اساس تحقیقات ژنتیکی یا شواهد دیگر) اضافه می شوند. نتیجه نهایی یک تصویر یا مدل سه بعدی است که نمایانگر چهره احتمالی فرد در زمان حیات است. این روش نه تنها به درک بهتر ظاهر فیزیکی گذشتگان کمک می کند بلکه می تواند حس ارتباط انسانی با آن ها را تقویت کرده و به جذابیت مطالعات باستان شناسی بیفزاید.

ابزار خالی کردن مغز جمجمه مومیایی ها چه بود؟

فرآیند مومیایی کردن در فرهنگ های مختلف به ویژه در مصر باستان شامل مراحل پیچیده ای برای حفظ بدن پس از مرگ بود. یکی از مراحل رایج در مومیایی سازی مصری برداشتن اندام های داخلی از جمله مغز برای جلوگیری از فساد بود. برای خالی کردن مغز از جمجمه مصریان باستان از ابزارها و روش های خاصی استفاده می کردند. رایج ترین روش شامل وارد کردن یک ابزار فلزی نازک و قلاب دار (احتمالاً از جنس برنز یا آهن) از طریق سوراخ های بینی بود. این ابزار به دقت وارد حفره بینی می شد و سپس به سمت بالا و داخل جمجمه هدایت می گردید تا بافت مغز را در هم بشکند و مایع کند. پس از مایع شدن بافت مغز ابزار به صورت چرخشی حرکت داده می شد تا مغز کاملاً از دیواره های جمجمه جدا شود. سپس جمجمه به سمت پایین متمایل می شد و مایع مغزی از طریق سوراخ های بینی خارج می گردید. در برخی موارد ممکن بود از مواد دیگری نیز برای کمک به پاکسازی حفره جمجمه استفاده شود. لازم به ذکر است که این روش برای همه مومیایی های مصری به کار نمی رفت و بسته به دوره زمانی و وضعیت اجتماعی فرد متوفی متفاوت بود. در مومیایی های اولیه یا افراد با جایگاه اجتماعی پایین تر ممکن بود مغز دست نخورده باقی بماند. نکته مهم در مورد مومیایی راهب بودایی درون مجسمه طلایی این است که بر اساس بررسی های علمی اندام های داخلی از ناحیه قفسه سینه و شکم او خارج شده و با طومارها جایگزین شده اند اما اشاره ای به برداشتن مغز نشده است. این تفاوت نشان دهنده تفاوت های اساسی در روش ها و اهداف مومیایی سازی در فرهنگ های مختلف است.

کشف شگفت انگیز قدیمی ترین مومیایی مصری لای ورقه طلایی

در میان انبوه اکتشافات باستان شناسی در مصر کشف مومیایی «هِکاشِپِس» در منطقه باستانی سقاره در نزدیکی قاهره یکی از مهم ترین یافته ها در سال های اخیر محسوب می شود. این مومیایی که در ژانویه ۲۰۲۳ توسط تیمی از باستان شناسان مصری به سرپرستی دکتر زاهی هاواس کشف شد به دلیل قدمت و وضعیت حفظ شدگی استثنایی خود توجه جهانیان را به خود جلب کرد. هِکاشِپِس در یک تابوت سنگی آهکی مستطیل شکل بسیار بزرگ و سنگین دفن شده بود که با ملات مهر و موم شده بود و نشان می داد که از زمان دفن در حدود ۴۳۰۰ سال پیش دست نخورده باقی مانده است. این تابوت در عمق ۱۵ متری زمین کشف شد. پس از باز کردن تابوت باستان شناسان با جسد مومیایی شده هِکاشِپِس روبرو شدند که به طور کامل در لایه ای از ورقه طلایی پیچیده شده بود. این کشف به دلایل متعددی شگفت انگیز است. اولاً هِکاشِپِس قدیمی ترین مومیایی غیرسلطنتی است که تا کنون در مصر کشف شده و به این خوبی حفظ گردیده است. دوماً پوشش طلایی روی مومیایی نشان دهنده جایگاه اجتماعی بالای او بوده هرچند که او فرعون نبوده است. نام او که بر روی تابوت حک شده نشان می دهد که او فرد مهمی در دوره پادشاهی قدیم (عصر اهرام حدود ۲۷۰۰ تا ۲۲۰۰ سال قبل از میلاد) بوده است. این کشف اطلاعات ارزشمندی در مورد آیین های دفن و مومیایی سازی برای طبقات بالای جامعه در دوره پادشاهی قدیم مصر ارائه می دهد و به درک بهتر ساختار اجتماعی و باورهای مصریان باستان در آن دوران کمک می کند.

کشف مومیایی ۳۵۰۰ ساله در مصر

اگرچه منبع اصلی به طور مشخص به کشف مومیایی با قدمت دقیق ۳۵۰۰ سال در مصر اشاره نکرده است اما منطقه سقاره و سایر محوطه های باستانی مصر همواره کانون اکتشافات مهم بوده اند و مومیایی هایی با قدمت های متفاوت از جمله در حدود ۳۵۰۰ سال (که تقریباً معادل دوره پادشاهی نوین مصر است) در این مناطق کشف شده اند. دوره پادشاهی نوین (حدود ۱۵۵۰ تا ۱۰۷۰ سال قبل از میلاد) یکی از پربارترین دوره ها در تاریخ مصر باستان از نظر مومیایی سازی و ساخت مقابر سلطنتی و اشرافی است. در این دوره تکنیک های مومیایی سازی به اوج خود رسید و مقابر پادشاهانی مانند توت عنخ آمون و سایر فراعنه در دره پادشاهان ساخته شد. کشف مومیایی ها از این دوره اطلاعات فراوانی در مورد زندگی مرگ بیماری ها رژیم غذایی و باورهای مذهبی مصریان آن زمان به دست می دهد. هر کشف جدید مومیایی در مصر صرف نظر از قدمت دقیق آن اهمیت بالایی در پازل تاریخ مصر باستان دارد. بررسی این مومیایی ها با استفاده از فناوری های نوین مانند سی تی اسکن رادیوگرافی آزمایش DNA و تحلیل ایزوتوپ ها امکان مطالعه جزئیاتی را فراهم می کند که پیش از این غیرممکن بود. این مطالعات نه تنها به شناسایی هویت افراد کمک می کنند بلکه اطلاعات ارزشمندی در مورد روابط خویشاوندی مهاجرت ها شیوه زندگی و حتی علل مرگ ارائه می دهند. بنابراین هر کشف مومیایی در مصر چه ۳۵۰۰ ساله یا قدیمی تر گامی مهم در جهت درک عمیق تر یکی از شگفت انگیزترین تمدن های بشری است.

چهره مومیایی ۲۳۰۰ ساله بازسازی شد

بازسازی چهره مومیایی ها به ویژه مومیایی هایی با قدمت چند هزار سال یکی از جذاب ترین کاربردهای فناوری در باستان شناسی است که نتایج آن اغلب به صورت گسترده در رسانه ها منتشر می شود و توجه عمومی را به خود جلب می کند. اگرچه منبع اصلی به طور خاص به بازسازی چهره یک مومیایی ۲۳۰۰ ساله اشاره نکرده است اما پروژه های متعددی در سراسر جهان بر روی بازسازی چهره مومیایی های مصری و سایر فرهنگ ها با قدمت های مشابه (حدود ۲۳۰۰ سال پیش که تقریباً معادل دوره بطلمیوسی در مصر است) انجام شده اند. این دوره پس از فتوحات اسکندر کبیر آغاز شد و شاهد آمیزش فرهنگ یونانی و مصری بود. مومیایی های این دوره اغلب در تابوت ها و ماسک های تدفینی به سبک های ترکیبی یافت می شوند. بازسازی چهره این مومیایی ها با استفاده از تکنیک هایی که پیشتر توضیح داده شد (مانند سی تی اسکن و مدل سازی سه بعدی بافت نرم بر روی جمجمه) به ما امکان می دهد تا با افرادی که هزاران سال پیش زندگی می کرده اند ارتباط بصری برقرار کنیم. این تصاویر بازسازی شده فراتر از اسکلت های بی جان به ما کمک می کنند تا تصور واقعی تری از ظاهر فیزیکی آن ها داشته باشیم و فاصله زمانی طولانی را کمتر احساس کنیم. هر پروژه بازسازی چهره با چالش ها و عدم قطعیت های خاص خود همراه است اما نتایج آن ابزار قدرتمندی برای آموزش عمومی نمایش در موزه ها و الهام بخشیدن به نسل های جدید برای علاقه مندی به تاریخ و باستان شناسی محسوب می شود. این کار علم و هنر را در هم می آمیزد تا چهره های فراموش شده تاریخ را دوباره زنده کند.

خود-مومیایی چیست؟

خود-مومیایی روشی نادر در برخی فرقه های بودایی است که در آن راهب با ریاضت های شدید رژیم غذایی خاص و مصرف مواد سمی بدن خود را در زمان حیات برای مومیایی شدن پس از مرگ آماده می کند تا به حالتی از وجود جاودانه دست یابد.

ابزار خالی کردن مغز جمجمه مومیایی ها چه بود؟

در مومیایی سازی مصری برای خالی کردن مغز از ابزارهای فلزی نازک و قلاب دار استفاده می شد که از طریق سوراخ های بینی وارد شده و بافت مغز را مایع کرده و خارج می نمودند. این روش برای مومیایی راهب بودایی گزارش نشده است.

مومیایی کشف شده در مجسمه طلایی چند سال قدمت دارد؟

مومیایی راهب بودایی که درون مجسمه طلایی کشف شد حدود هزار سال قدمت دارد و متعلق به راهبی به نام لیکوآن است که در دوره ای در چین زندگی می کرده است.

مومیایی داخل مجسمه طلایی در کجا کشف شد؟

مجسمه طلایی حاوی مومیایی در ابتدا از چین خارج شده و در نهایت در یک حراجی اشیاء عتیقه در هلند توسط فردی خریداری و سپس برای بررسی و مرمت به کارشناسان سپرده شد که منجر به کشف مومیایی گردید.

مومیایی کشف شده در مجسمه طلایی چه نوع مومیایی است؟

این مومیایی از نوع «خود-مومیایی» است به این معنی که فرد در زمان حیات خود با انجام ریاضت ها و روش های خاص بدن خود را برای مومیایی شدن پس از مرگ آماده کرده است که با روش های مصنوعی مومیایی سازی متفاوت است.