کلیسای چورا در استانبول Chora Church

استانبول شهری با لایه های تاریخی بی شمار گنجینه ای از معماری و هنر بیزانس را در خود جای داده است. در میان بناهای باشکوه این شهر کلیسای چورا (Chora Church) یا همان موزه/مسجد کاریه امروزی با موزاییک ها و نقاشی های دیواری خیره کننده اش تجربه ای متفاوت و عمیق از هنر دوره بیزانس متأخر را ارائه می دهد. اگر به دنبال کشف جزئیات هنری دقیق و داستان های مذهبی هستید که با رنگ و نقش بر دیوارها جان گرفته اند آشنایی با این شاهکار تاریخی برای برنامه ریزی بازدیدتان ضروری است.

کلیسای چورا که امروزه با نام ترکی کاریه نیز شناخته می شود یکی از مهم ترین سازه های باقیمانده از دوران بیزانس در استانبول است. نام «چورا» ریشه یونانی دارد و به معنای «خارج از شهر» است که به موقعیت اولیه آن در بیرون دیوارهای قسطنطنیه باستانی اشاره دارد. نام ترکی «کاریه» نیز برگرفته از همین واژه یونانی است.

این بنا به دلیل موزاییک ها و نقاشی های دیواری بی نظیرش شهرت جهانی دارد و به عنوان یکی از بهترین نمونه های هنر بیزانسی در قرن چهاردهم میلادی شناخته می شود. بازدید از این مکان فرصتی استثنایی برای درک عمق و غنای هنر مذهبی در امپراتوری بیزانس فراهم می آورد.

تاریخچه کلیسای چورا به اوایل قرن چهارم میلادی بازمی گردد زمانی که به عنوان بخشی از مجموعه ای در خارج از دیوارهای اصلی قسطنطنیه ساخته شد. این کلیسا در طول قرون مکرراً بازسازی و گسترش یافت. یکی از مهم ترین بازسازی ها در قرن یازدهم توسط ماریا دوکاینا صورت گرفت و پس از آسیب دیدن در زلزله ایزاک کومننوس آن را مرمت کرد.

مهم ترین دوره بازسازی و تزئینات داخلی در اوایل قرن چهاردهم و تحت نظارت تئودور متوخیتس وزیر خزانه داری دربار امپراتور آندرونیکوس دوم انجام شد. او بنا را به طور قابل توجهی گسترش داد و دستور به خلق موزاییک ها و نقاشی های دیواری باشکوهی داد که امروزه شاهد آن هستیم. این دوره به اوج هنر بیزانس متأخر معروف است.

پس از فتح قسطنطنیه توسط عثمانی ها در سال 1453 کلیسای چورا تا مدتی به فعالیت خود ادامه داد. اما در سال 1511 میلادی به دستور هادیم علی پاشا وزیر اعظم این کلیسا به مسجد تبدیل شد و به نام «مسجد کاریه» (Kariye Camii) شهرت یافت.

در دوره تبدیل به مسجد موزاییک ها و نقاشی های دیواری با لایه ای از گچ پوشانده شدند تا با موازین اسلامی مطابقت داشته باشند و عناصری مانند محراب و منبر به آن افزوده شد. این تغییر کاربری برای قرن ها ادامه داشت.

در سال 1945 این بنا به موزه تبدیل شد و یک پروژه مرمت گسترده توسط مؤسسه بیزانسی آمریکا بین سال های 1948 تا 1959 آغاز گردید. هدف اصلی این مرمت ها برداشتن لایه های گچ و آشکارسازی و حفاظت از موزاییک ها و نقاشی های دیواری اصلی بیزانسی بود.

این عملیات مرمتی با دقت فراوان انجام شد و منجر به کشف و نمایش مجدد بخش عظیمی از تزئینات داخلی کلیسا شد که برای قرن ها پنهان مانده بودند. مرمت های جزئی تر و اقدامات حفاظتی نیز طی دهه های بعد ادامه یافته است.

معماری کلیسای چورا نمونه ای برجسته از سبک بیزانسی است که با افزودنی های مختلف در طول تاریخ ساختاری پیچیده و در عین حال هماهنگ پیدا کرده است. بنای اصلی شامل سه بخش اصلی است: نائوس (سرای اصلی) نارتکس ها (هشتی های داخلی و خارجی) و پارکلیسیون (کلیسای کوچک یا آرامگاه).

این سازه دارای شش گنبد است که سه گنبد بر روی نائوس دو گنبد بر روی نارتکس داخلی و یک گنبد کوچک تر بر روی پارکلیسیون قرار گرفته اند. دکوراسیون داخلی به ویژه موزاییک ها و نقاشی های دیواری بخش اصلی جذابیت این بنا را تشکیل می دهند.

کلیسای چورا از بخش های مختلفی تشکیل شده که هر یک کاربری و تزئینات خاص خود را دارند. این قسمت ها شامل هشتی های داخلی و خارجی در ورودی غربی سرای اصلی یا نائوس در مرکز و پارکلیسیون در سمت جنوب هستند. یک ساختمان دوطبقه نیز در سمت شمال به بنا افزوده شده است.

این تقسیم بندی فضایی امکان ارائه مجموعه های متنوعی از داستان های مذهبی را از طریق هنر موزاییک و نقاشی دیواری فراهم کرده است.

هشتی ها (نارتکس ها) فضاهای ورودی کلیسا هستند که بازدیدکننده پیش از ورود به سرای اصلی از آن ها عبور می کند. نارتکس خارجی اولین فضای سرپوشیده پس از ورود است و نارتکس داخلی به عنوان یک واسطه بین نارتکس خارجی و نائوس عمل می کند.

این هشتی ها با موزاییک های باشکوهی تزئین شده اند که عمدتاً داستان هایی از زندگی حضرت مسیح و حضرت مریم را به تصویر می کشند و نقش یک کتاب مصور مذهبی را ایفا می کنند.

سرای اصلی یا نائوس قلب کلیسا و محل اصلی برگزاری مراسم مذهبی بوده است. این بخش دارای گنبد اصلی و بر روی چهار ستون قرار گرفته است. دیوارهای نائوس نیز با موزاییک ها و نقاشی های دیواری تزئین شده اند.

در دوره عثمانی یک محراب در جهت قبله به این بخش اضافه شد. موزاییک های این قسمت شامل تصاویری از حضرت مسیح حضرت مریم و صحنه هایی از زندگی آن ها هستند.

پارکلیسیون یک کلیسای کوچک یا نمازخانه متصل به ضلع جنوبی بنای اصلی است که عمدتاً به عنوان آرامگاه مورد استفاده قرار می گرفته است. این بخش دارای یک گنبد کوچک تر است و دیوارهای آن با نقاشی های دیواری یا فرسکو تزئین شده اند.

موضوعات نقاشی های پارکلیسیون بیشتر به مفاهیم مرگ رستاخیز و شفاعت قدیسان مربوط می شود و فضای متفاوتی نسبت به بخش های دیگر کلیسا دارد.

موزاییک های نائوس کلیسای چورا اگرچه تعدادشان کمتر از نارتکس هاست اما از کیفیت هنری بالایی برخوردارند. این موزاییک ها عمدتاً در گنبد و بخش های بالایی دیوارها قرار دارند و تصاویری از حضرت مسیح و حضرت مریم را به نمایش می گذارند.

از جمله مهم ترین آن ها می توان به تصویر حضرت مسیح پانتوکراتور در گنبد و تصویر حضرت مریم و کودک در محراب اشاره کرد.

نارتکس داخلی کلیسای چورا با مجموعه ای غنی و دقیق از موزاییک ها پوشیده شده است. این بخش شامل تصاویری از زندگی حضرت مریم (چرخه زندگی مریم مقدس) معجزات حضرت مسیح و تصاویری از قدیسان است.

یکی از مشهورترین موزاییک های این بخش موزاییک دیسیس (Deesis) است که حضرت مسیح حضرت مریم و یحیی تعمیددهنده را به همراه بنیان گذاران کلیسا به تصویر می کشد و نمادی از شفاعت است.

نارتکس خارجی به عنوان اولین فضای ورودی نیز با موزاییک های نفیسی تزئین شده است. این موزاییک ها عمدتاً به اوایل زندگی حضرت مسیح از جمله تولد و معجزات اولیه او می پردازند.

صحنه هایی مانند سرشماری در بیت لحم کشتار کودکان بی گناه توسط هرود و سفر خانواده مقدس به مصر در این بخش به تصویر کشیده شده اند.

نقاشی های دیواری (فرسکوها) عمدتاً در بخش پارکلیسیون کلیسای چورا قرار دارند. این نقاشی ها که در مقایسه با موزاییک ها کمتر از طلا استفاده کرده اند صحنه هایی مرتبط با مرگ رستاخیز و داوری نهایی را به تصویر می کشند.

مشهورترین فرسکو صحنه «آناستاسیس» یا رستاخیز مسیح در گنبد پارکلیسیون است که حضرت مسیح را در حال بیرون کشیدن آدم و حوا از عالم مردگان نشان می دهد.

کلیسای چورا از نظر فرهنگی و مذهبی اهمیت فوق العاده ای دارد. این بنا نه تنها یک اثر هنری بی نظیر از دوره بیزانس متأخر است بلکه به عنوان یک مکان مذهبی مهم مسیحی و سپس اسلامی بخشی از تاریخ غنی و چندلایه استانبول را روایت می کند.

موزاییک ها و نقاشی های دیواری آن منبعی ارزشمند برای درک الهیات شمایل نگاری و زندگی مذهبی در امپراتوری بیزانس هستند.

علت اصلی شهرت کلیسای چورا کیفیت استثنایی و حفظ خوب موزاییک ها و نقاشی های دیواری آن است. این آثار هنری که عمدتاً مربوط به قرن چهاردهم میلادی هستند به دلیل جزئیات دقیق رنگ های زنده و بیان احساسی قوی به عنوان شاهکارهای هنر بیزانسی در دوران پالیولوگی شناخته می شوند.

این تزئینات روایات کتاب مقدس و زندگی قدیسان را با زیبایی هنری بی نظیری به تصویر کشیده اند و آن را به مقصدی منحصر به فرد برای علاقه مندان به هنر و تاریخ تبدیل کرده اند.

کلیسای چورا در بخش شمالی منطقه فاتح استانبول در محله ادیرنه کاپی (Edirnekapi) واقع شده است. این موقعیت در نزدیکی دیوارهای تاریخی شهر قرار دارد و بر فراز یکی از تپه های مشرف به خلیج شاخ طلایی قرار گرفته است.

دسترسی به آن از مرکز تاریخی استانبول مانند منطقه سلطان احمد حدود پنج کیلومتر فاصله دارد و با وسایل حمل و نقل عمومی یا تاکسی امکان پذیر است.

آدرس دقیق کلیسای چورا (کاریه) در استانبول: Dervişali, Kariye Cami Sk. No:18, 34087 Fatih/İstanbul, Turkey. شماره تماس برای اطلاعات بیشتر: +90 212 631 92 41.

برای بازدید از کلیسای چورا (که اکنون به عنوان مسجد کاریه فعالیت می کند) رعایت آداب ورود به اماکن مذهبی ضروری است. بازدیدکنندگان باید پوشش مناسب داشته باشند و خانم ها روسری به همراه داشته باشند.

هزینه ورودی برای بازدیدکنندگان خارجی از تاریخ 19 آگوست 2024 مبلغ 20 یورو تعیین شده است. شهروندان ترکیه و مسلمانان خارجی می توانند به صورت رایگان وارد شوند. در زمان برگزاری نماز جمعه امکان بازدید برای گردشگران وجود ندارد.

کلیسای چورا (مسجد کاریه) معمولاً همه روزه به جز روزهای چهارشنبه برای بازدید باز است. ساعت بازدید در فصل تابستان (از 15 آوریل) از 9 صبح تا 7 عصر و در فصل زمستان (از 1 اکتبر) از 9 صبح تا 5 عصر است.

آخرین زمان پذیرش بازدیدکننده یک ساعت قبل از ساعت بسته شدن است. توصیه می شود پیش از مراجعه ساعت دقیق بازدید را به صورت آنلاین یا تلفنی چک کنید زیرا ممکن است به دلیل مراسم مذهبی یا مرمت تغییراتی اعمال شود.

برای حفاظت از آثار هنری ارزشمند داخل کلیسای چورا عکاسی با فلاش ممنوع است. اشیاء دیگری که معمولاً در موزه ها و اماکن مذهبی ممنوع هستند مانند غذا و نوشیدنی حیوانات خانگی و اشیاء بزرگ یا تیز نیز ممکن است اجازه ورود نداشته باشند. توصیه می شود از همراه داشتن وسایل غیرضروری خودداری کنید.

در اطراف کلیسای چورا دیدنی های تاریخی دیگری نیز وجود دارند که می توانید بازدید از آن ها را در برنامه خود بگنجانید. یکی از نزدیک ترین آن ها مسجد مهری ماه سلطان در ادیرنه کاپی است که اثر معمار سنان است و از معماری عثمانی لذت ببرید. همچنین قدم زدن در امتداد بخش هایی از دیوارهای قسطنطنیه که در نزدیکی کلیسا قرار دارند می تواند تجربه ای جذاب باشد.

آیا کلیسای چورا اکنون مسجد است؟

بله این بنا که پیش از این موزه بود اخیراً دوباره به مسجد تبدیل شده و با نام مسجد کاریه فعالیت می کند.

ساعت بازدید کلیسای چورا چه زمانی است؟

ساعات بازدید معمولاً از 9 صبح تا 5 یا 7 عصر است اما چهارشنبه ها و در زمان نماز جمعه تعطیل است. بهتر است قبل از مراجعه ساعت دقیق را بررسی کنید.

هزینه ورودی کلیسای چورا چقدر است؟

هزینه ورودی برای بازدیدکنندگان خارجی از آگوست 2024 مبلغ 20 یورو است. شهروندان ترکیه و مسلمانان خارجی معمولاً ورودی رایگان دارند.

معنی کلمه چورا چیست؟

کلمه چورا (Chora) ریشه یونانی دارد و به معنای «خارج از شهر» یا «حومه» است که به موقعیت اولیه کلیسا اشاره دارد.

چگونه با مترو یا تراموا به کلیسای چورا برویم؟

با استفاده از خط تراموای T4 به ایستگاه ادیرنه کاپی بروید. از آنجا با حدود 5 دقیقه پیاده روی به کلیسا می رسید.

آیا عکاسی در داخل کلیسای چورا مجاز است؟

بله عکاسی در داخل مجاز است اما استفاده از فلاش به منظور حفاظت از آثار هنری ممنوع می باشد.

کلیسای چورا چه قدمتی دارد؟

اولین کلیسا در این مکان در قرن چهارم ساخته شد اما بنای فعلی و تزئینات اصلی آن عمدتاً مربوط به بازسازی های قرن یازدهم و به خصوص قرن چهاردهم میلادی هستند.